Odczyn gleby stanowi jeden z podstawowych czynników odgrywających istotną rolę w kształtowaniu jej żyzności, a tym samym przydatności rolniczej, wpływając bezpośrednio na wzrost, rozwój i plonowanie roślin, a pośrednio na dostępność i przyswajalność składników pokarmowych oraz skład i aktywność mikroflory glebowej.
Regulacja odczynu oraz odpowiednie zaopatrzenie roślin w niezbędne makro- i mikroelementy warunkuje uzyskanie zadowalających plonów roślin o dobrych parametrach jakościowych. Racjonalna gospodarka nawozowa nie jest również możliwa bez zabiegu wapnowania gleb, który zwiększa efektywność wykorzystania składników nawozowych.
W Polsce gleby kwaśne i bardzo kwaśne stanowią ponad 40 proc. gleb. Na wielu obszarach mogą one stanowić ponad połowę powierzchni. Związane jest to między innymi z dużym udziałem gleb lekkich oraz warunkami klimatycznymi czy stosowanym nawożeniem. Gleby lekkie charakteryzują się najczęściej silnym zakwaszeniem, niską zawartością substancji organicznej oraz mineralnej frakcji koloidalnej. Prowadzi to do zmniejszenia ich zdolności sorpcyjnych, a w konsekwencji do ograniczenia ich możliwości optymalnego zaopatrzenia roślin w składniki pokarmowe.
W konsekwencji najmniejszymi właściwościami buforowymi wobec zakwaszenia charakteryzują się gleby bielicowe, płowe i brunatne, natomiast najbardziej odporne na czynniki zakwaszające są czarnoziemy i mady. Dodatkowym czynnikiem przyczyniającym się do zakwaszenia gleb są warunki klimatyczne Polski, gdzie suma opadów atmosferycznych przekracza ilość wody wyparowanej. Prowadzi to w konsekwencji do okresowego przemieszczania się składników o charakterze zasadowym, między innymi wapnia i magnezu, z poziomu uprawnego do głębszych warstw profilu glebowego. Gleby użytkowane rolniczo ulegają również zakwaszeniu w wyniku stosowania nawozów mineralnych, a w szczególności nawozów azotowych.
Dawki wapna stosowane w celu optymalizacji odczynu gleby w wielu przypadkach są niewystarczające w stosunku do realnych potrzeb. Stąd też bardzo często nie pokrywają one nawet naturalnych strat wapnia wynikających z procesu wymywania, co prowadzi do znacznego przyspieszenia procesu zakwaszenia gleby. Rośliny, które są uprawiane na glebach kwaśnych dają najczęściej niższe plony oraz charakteryzują się gorszymi parametrami jakościowymi. Dlatego też przy ustalaniu gatunku uprawianej rośliny oraz strategii nawożenia niezwykle ważne jest uwzględnienie aktualnego odczynu gleby oraz zastosowanego zabiegu wapnowania.
Do grupy roślin silnie reagujących na zakwaszenie gleby, dla których optymalne pH wynosi od 6,0 do 7,5 należą: pszenica ozima i jara, jęczmień, kukurydza, rzepak, gorczyca, buraki cukrowe i pastewne, bobik, lucerna, koniczyna, wyka i soja. Do roślin mniej wrażliwych na zakwaszenie gleby, o optymalnym pH w przedziale od 5,0 do 6,5 należą: żyto, owies i len. Z kolei w grupie roślin mało wrażliwych na zakwaszenie gleby, o optymalnym pH poniżej 5,0 znajdują się: gryka, łubin żółty, seradela i tytoń. U buraka cukrowego, kukurydzy, lucerny czy koniczyny stwierdza się około 25 proc. zwyżkę plonu pod wpływem wapnowania, zaś w przypadku pszenicy, jęczmienia i rzepaku – średnio około 15 proc. zwyżkę plonu. Żyto, owies, len, łubin żółty i seradela reagują na wapnowanie gleb najczęściej około 7 proc. zwyżką plonu.
Do roślin najbardziej wrażliwych na wapnowanie należy kukurydza i burak cukrowy, w następnej kolejności jęczmień i pszenica, a w dalszej – owies i żyto, a następnie ziemniak, przy czym ich reakcja na wapnowanie zależy od odczynu gleby. W przypadku gleb bardzo kwaśnych, o pH do 4,5 rośliny mało wrażliwe na zakwaszenie gleby wykazują niską reakcję na wapnowanie. Z kolei rośliny wrażliwe w bardzo dużym stopniu reagują na ten zabieg. W zmianowaniu z doborem roślin bardzo wrażliwych i wrażliwych na odczyn gleby nawozy wapniowe można stosować praktycznie pod każdą roślinę, najczęściej jednak nawozy do odkwaszania gleb aplikuje się pod rośliny najbardziej wrażliwe – burak cukrowy, lucerna, najlepiej jednak nawozy wapniowe zastosować pod przedplony tych roślin.
Zobacz także:
Jak zaoszczędzić na nawozach? Odc. 1: Dobrze wykorzystaj ściernisko i słomę po kukurydzy
