Ślimaki niszczą uprawy. Jak się ich pozbyć?

W ostatnich latach problem ze szkodliwością ślimaków się pogłębia – głównie w wyniku szkód powodowanych przez ślimaki nagie, których w kraju występuje około 30 gatunków.

Ślimaki nagie wykazują dużą wrażliwość na wilgotność, temperaturę powietrza i gleby oraz na natężenie światła. Największe szkody w uprawach rolniczych powodują ślimaki należące do trzech pospolitych gatunków, które można stosunkowo łatwo odróżnić m.in. po wielkości i zabarwieniu. Ślinik pospolity, ślinik wielki oraz pomrowik plamisty są wielożernymi ślimakami nagimi i wyrządzają poważne szkody we wszystkich uprawach roślin. Zwłaszcza roślin rolniczych, sadowniczych i warzyw. Swoją aktywność rozpoczynają po zmierzchu i żerują głównie w nocy. W warunkach wysokiej wilgotności, po opadach deszczu oraz przy słabym natężeniu promieni słonecznych mogą być okresowo aktywne również w ciągu dnia, w temperaturach od 6°C do 20°C.

Ślimaki czynią ogromne szkody w uprawach

W ostatnim dziesięcioleciu, warunki atmosferyczne stały się bardziej korzystne dla rozwoju ślimaków. A populacje tych szkodników z roku na rok stają się coraz liczniejsze. Może prowadzić to do zniszczeń całych upraw lub zmniejszenia nawet o 50 proc. wielkości płodów rolnych. Obecnie szkody wyrządzane przez te szkodniki można obserwować przez cały rok. Rośliny rolnicze są silnie uszkadzane przez ślimaki, a ich przysmakiem oprócz rzepaku są wszystkie gatunki zbóż ozimych. Najchętniej jednak zjadają kiełkujące ziarno i siewki pszenicy ozimej. Ślimaki żerują na wysianym ziarnie uszkadzając zarodki i bielmo. Uniemożliwiając tym kiełkowanie i wschody pszenicy. Kolejno zjadają pierwszy rozwijający się liść, następnie zjadają brzegi i wierzchołki liści. Pomrowik plamisty uszkadza rośliny zbóż na całej powierzchni pól, natomiast ślinik pospolity i wielki, głównie w brzegowych partiach pól. Dodatkowo śluz i odchody pozostawione na roślinach przez ślimaki przyczyniają się do rozwoju wielu chorób grzybowych, bakteryjnych i wirusowych – co może prowadzić do zamierania całych roślin.

Na wzrost szkód powodowanych przez ślimaki nagie duże znaczenie ma handel roślinami pochodzącymi ze szkółek i z centrów ogrodniczych. Stwarza to ślimakom możliwość pasywnego rozprzestrzeniania się. Najczęściej tę tendencję można zaobserwować w ogrodach gdzie działkowcy bardzo często na własny użytek prowadzą uprawę warzyw, owoców, ziół i kwiatów. Przysmakiem tych zwierząt jest sałata, ogórek, pomidor, szpinak, marchew, brzoskwinie, maliny a nawet jabłka. Chętnie zjadają młode liście różnych ziół i kwiatów. Najbardziej wrażliwe na uszkodzenia są młode rośliny występujące w ogrodzie. Największe szkody występują po przedostaniu się liści na powierzchnię ziemi. W miarę rozwoju kolejnych faz roślin, ślimaki wygryzają w nich otwory i obgryzają brzegi liści pozostawiając czasem tylko nerwy główne, przykładem mogą być liście buraków lub szpinaku.

Ślimaki żerują na nadziemnych częściach roślin ale także chętnie zjadają warzywa korzeniowe takie jak marchew, rzodkiew, buraki i ziemniaki. Uszkodzenia w postaci wygryzionych otworów i drążonych kanałów występują również na sadzeniakach podczas ich kiełkowania oraz bulwach ziemniaków. Ocenę uszkodzeń upraw, tych profesjonalnych i amatorskich wykonuje się już po wschodach roślin. Zagęszczenie ślimaków określa się na podstawie liczby ślimaków odłowionych w pułapki chwytne (maty 50 x 50 cm). Próg szkodliwości to 3 osobniki w pułapce, czyli 12 ślimaków nagich na 1m².

Czym zwalczać ślimaki?

Największe rezultaty w ochronie roślin przed tymi szkodnikami zaobserwujemy, gdy zastosujemy wszystkie dostępne metody zwalczania ślimaków nagich. Przede wszystkim zabiegi profilaktyczne takie jak: częste wykaszanie trawników rowów i miedz, usuwanie resztek roślinnych oraz przedmiotów znajdujących się w pobliżu uprawy. Zabiegi agrotechniczne i uprawowe, do których należą: orka, bronowanie, wałowanie, wczesny siew roślin, niszczenie chwastów, zmianowanie roślin uprawnych oraz wybór mniej podatnych na uszkodzenia i szybko wschodzących odmian. Bardzo ważną rolę odgrywają zabiegi biologiczne. Należy zwiększyć różnorodność upraw, utrzymać w dobrostanie oczka wodne i budki lęgowe dla ptaków. Można też z powodzeniem zastosować biologiczny preparat zawierający nicienie w największym stadium infekcji. Jest on przeznaczony do zwalczania różnych gatunków ślimaków. Pasożytnicze nicienie są w pełni bezpieczne dla ludzi, zwierząt i środowiska. Środek łatwo rozpuszcza się w wodzie, tworząc zawiesinę. Stosuje się go w formie oprysku na rośliny lub poprzez podlanie gleby, gdy temperatura podłoża wynosi od 5ºC do 25ºC. Po wykonaniu zabiegu nicienie przenikają do gleby w celu poszukiwania i atakowania ślimaków.

Gdy wspomniane zabiegi nie są dostatecznie skuteczne, należy wspomóc się zabiegiem chemicznym. Granulowane moluskocydy mają za zadanie przynęcać ślimaki. Obecnie na rynku polskim jest dostępnych aż 149 środków ochrony roślin przed ślimakami. Preparaty do zwalczania ślimaków, głównie nagich zawierają rożne substancje czynne. Stosowanie preparatów z metaldehydem stwarza wiele problemów związanych z niekorzystnym wpływem na środowisko. Metaldehyd jest toksyczny dla niektórych zwierząt hodowlanych, ptaków oraz dla zwierząt, których ślimaki są ważnym składnikiem diety. Fosforan żelaza (III) wykazuje słabą toksyczność dla ssaków i bezkręgowców.

Od tego roku jest dostępny w sprzedaży nowy preparat do zwalczania i ograniczenia liczebności ślimaków – moluskocyd zawiera substancję czynną o nazwie pirofosforan, ulegającą rozkładowi na jony fosforanowe i jony żelaza, które naturalnie występują w glebie. Substancja ta powoduje natychmiastowe zahamowanie żerowania ślimaków na uprawach roślin. Po spożyciu przynęcających granul ślimaki chowają się w glebie i giną. Ślimaki należy zwalczać za pomocą środków ochrony roślin, jednak konieczna jest właściwa prognoza ich występowania, ocena zagrożenia uprawy przy uwzględnieniu progów szkodliwości ślimaków oraz ustalenie właściwych terminów stosowania środków. Ślimaki mogą wyrządzać szkody w różnych uprawach roślin, dlatego jednorazowe użycie moluskocydów może być niewystarczające, by zabezpieczyć rośliny przed ślimakami.

Przykładowe preparaty do zwalczania ślimaków

Dr Monika Jaskulska, dr inż. Przemysław Strażyński, IOR–PIB w Poznaniu