Sezon pracy kombajnu zbożowego jest znacznie dłuższy niż wynikałoby to tylko z nazwy „zbożowy”. To jedna z zalet użytkowania współczesnych kombajnów. Ta zaleta jednak zobowiązuje. Zobowiązuje do tego, by maszynę przystosować do zbioru drobnonasiennych roślin motylkowych, traw i innych kultur roślinnych.
Zbiór nasion niektórych traw, takich jak kostrzewa czerwona, kupkówka pospolita, rajgras angielski i wiechlina łąkowa rozpoczyna się w niektórych regionach Polski już w trzeciej dekadzie czerwca i trwa do kolejnej, pierwszej dekady lipca. Na lipiec przypada zbiór kostrzewy łąkowej i rajgrasu francuskiego, a w okresie lipcowo-sierpniowym tymotki i mietlicy białawej. Jeśli uwzględnić, że drobnonasienne rośliny motylkowe na ogół zbiera się we wrześniu, to takie informacje dopełniają pełni obrazu, w którym zaangażowanie kombajnów zbożowych w prace polowe rozkłada się na co najmniej trzy miesiące.
Oczywiście, podstawowy zakres zadań realizowanych przez kombajny zbożowe sprowadza się do zbioru zbóż. Przestawianie i regulacje maszyny do zbioru różnych gatunków zbóż na ogół nie nastręczają większych problemów. Znacznie bardziej indywidualnie do ustawień kombajnu zbożowego trzeba jednak podejść w przypadku jego pracy na powierzchni z roślinami motylkowymi i trawami. Ta powierzchnia może wyróżniać się swoją specyfiką, bo w podejściu do zbioru nasion z roślin motylkowych i traw uwzględnia się dwie opcje: omłot z pokosów i metodą jednofazową.
Zbiór jednofazowy i dwufazowy
Jednofazowa metoda zbioru, polegająca na wykorzystaniu kombajnu zbożowego do ścięcia masy roślinnej z jej równoczesnym omłotem wyróżnia się – w porównaniu ze zbiorem dwufazowym – niższymi stratami nasion i znacznie mniejszymi nakładami pracy ponoszonymi na zbiór roślin z jednostki powierzchni.
Jednofazowy zbiór traw na ogół przeprowadza się na większych plantacjach, chociaż nie jest to powszechną zasadą. O wyborze metody zbioru decyduje wiele czynników, w tym pogodowych, czy też związanych z dostępnością sprzętu, nie tylko kombajnu zbożowego, ale również – w przypadku zbioru dwufazowego – kosiarek pokosowych. Oczywiście zbiór dwufazowy przewiduje dłuższy czas na pozyskanie końcowego plonu z pola. Trzeba bowiem uwzględnić 3-6 dni, które dzielą etap koszenia roślin i omłotu nasion kombajnem. Obydwa etapy w tej metodzie zbioru wymagają perfekcyjnego podejścia. Ta perfekcja w przypadku koszenia sprowadza się do czasu wykonania zabiegu. Wczesne godziny poranne, gdy na roślinach znajduje się jeszcze rosa są najlepszym czasem na koszenie traw na pokosy. Dzięki temu minimalizuje się otrząsanie nasion, a tym samym straty. Ograniczenie do minimum strat nasion stanowi także nadrzędny cel etapu zbioru roślin. Delikatne nasiona, ze względu na swoje właściwości są narażone na straty, wynikające chociażby z nieprawidłowego ustawienia zespołów roboczych kombajnu. Dlatego tak ważne jest perfekcyjne podejście do prawidłowego zestawienia parametrów roboczych maszyny z warunkami pracy.
Warunki pracy kombajnu zbożowego na plantacji drobnonasiennych roślin motylkowych i traw mogą podlegać znacznemu różnicowaniu ze względu na gatunek zbieranych roślin. Poszczególne trawy różnią się łatwością omłotu i wielkością nasion, a w czasie zbioru także wilgotnością, co nie pozostaje bez wpływu na ustawienie roboczych zespołów maszyny. Większej wilgotności nasion w czasie zbioru towarzyszą na ogół ich mniejsze straty. Po zbiorze, wilgotne nasiona wymagają dosuszenia do poziomu poniżej 14%.
Ustawienia kombajnu – pewne szczegóły
Aby zapobiec gromadzeniu się drobnych nasion w bębnie, w niektórych modelach kombajnów na część pustych przestrzeni bębnów nakłada się osłony. Zakłada się również częściowe osłony na klepisko. Drobne i lekkie nasiona są szczególnie narażone na straty w strefie maszyny przeznaczonej do czyszczenia zebranego plonu. Aby ograniczyć wyrzucanie nasion poza kombajn, zaleca się ustawienie niskiej siły strumienia powietrza wytwarzanego przez wentylatory w zespole czyszczącym. Ewentualne zanieczyszczenia, które mogą znaleźć się w zebranej masie roślinnej z pewnością skutecznie uda się usunąć w stacjonarnych, specjalistycznych urządzeniach do separacji.
Nadmiar zanieczyszczeń pojawiających się w trakcie zbierania masy nasion można ograniczyć poprzez odpowiednie ustawienie sit w koszu sitowym kombajnu. Zmniejszenie szczelin w sitach pozwala na obniżenie udziału zanieczyszczeń roślinnych w masie nasion gromadzonych w zbiorniku kombajnu. Generalnie, podejście do regulacji sit w kombajnie przy zbiorze roślin drobnonasiennych uwzględnia ustawienie najmniejszej szczeliny. W koszu sitowym kombajnu, górne sita cechują się większymi, a dolne nieco mniejszymi szczelinami. Aby dodatkowo zabezpieczyć nasiona przed stratami, w niektórych kombajnach nad sitami zawiesza się fartuch.
Efekty dokładności ustawienia zespołu omłotowego i regulacji zespołu czyszczącego sprawdza się w zbiorniku kombajnu, oceniając stan nasion i udział ewentualnych zanieczyszczeń. Po przejechaniu odcinka 50-100 m zaleca się również sprawdzenie tego, co pozostawia za sobą kombajn. Udział niewymłóconych nasion lub nasiona rozrzucone na powierzchni wskazują na konieczność przeprowadzenia regulacji prędkości obrotowej bębna młócącego i szczeliny omłotowej, a także siły strumienia wentylacji.
Marek Gaworski, SGGW w Warszawie
