Wpływ czynników na koszty eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych

Do kosztów eksploatacji zalicza się koszty utrzymania i użytkowania. Elementami składowymi kosztów utrzymania są koszty: amortyzacji, przechowywania (garażowanie i konserwacja), ubezpieczenia, koszty uzyskania kredytu, koszt kapitału.

Dzieląc koszty utrzymania w roku przez przewidywaną liczbę godzin pracy w roku otrzymujemy jednostkowy koszt utrzymania na jedną godzinę. Wartość jednostkowych kosztów utrzymania zależy od intensywności eksploatowania maszyn i okresu ich użytkowania. Maszyny o niewielkim wykorzystaniu rocznym, charakteryzują się wyższymi jednostkowymi kosztami utrzymania. Jest to wynikiem rozłożenia ceny zakupu maszyny i innych kosztów stałych na mniejszą liczbę przepracowanych godzin. Przedłużenie zaś okresu trwania maszyn w celu minimalizacji rocznych i jednostkowych kosztów amortyzacji powoduje, że łączne koszty utrzymania maszyny zwiększają się dodatkowo każdego roku o koszty jej przechowywania i ubezpieczenia.

Koszty użytkowania wynikają z faktu czynnego zaangażowania środków mechanizacji w procesie produkcyjnym. Koszty te składają się z: kosztów napraw, kosztów paliw i smarów, kosztów materiałów pomocniczych. Istotnym składnikiem kosztów użytkowania jest koszt paliwa. Natomiast na wysokość kosztów napraw wpływa normatywne wykorzystanie w okresie trwania, liczone w godzinach.

Łączna wartość kosztów użytkowania maszyny w ciągu roku zależy od ilości wykonywanej pracy. Natomiast jednostkowy koszt użytkowania maszyny (w przeliczeniu na 1 h, 1 ha, 1 t), pracującej w podobnych warunkach, ma wartość stałą. Trzeba podkreślić, że wraz ze wzrostem zużycia maszyny jej jednostkowe koszty użytkowania, a zwłaszcza koszty napraw, będą wyższe niż w początkowych kilku latach.

Przyjmuje się, że w strukturze kosztów eksploatacji maszyn rolniczych około 60% – stanowią koszty utrzymania. W gospodarstwach posiadających nadmiar środków technicznych w porównaniu do potrzeb produkcyjnych, jak i możliwości wykorzystania tych maszyn w usługach wykonywanych na zewnątrz gospodarstwa koszty utrzymania wzrastają jeszcze bardziej.

W strukturze kosztów użytkowania największy udział mają koszty paliwa i napraw. Duży udział kosztów napraw w ogólnych kosztach eksploatowanych ciągników wynika głównie z licznych awarii czego konsekwencją jest konieczność ponoszenia nakładów finansowych w celu przywrócenia ciągnikom zdatności do użytkowania. Z badań wynika, że na paliwo wydaje się średnio około 25% całkowitych kosztów eksploatacji maszyn, na naprawy zlecane i części wymienne około 14%, a na smary 4%.

Głównym czynnikiem mającym wpływ na poziom kosztów stałych utrzymania, a tym samym kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych jest ich amortyzacja. Koszty amortyzacji w kosztach eksploatacji wynoszą przeciętnie 40- 50% . Dlatego cena oraz czas użytkowania ciągnika rolniczego czy maszyny generuje około połowy kosztów eksploatacji.

Częstym sposobem zmniejszenia kosztów amortyzacji maszyn i ciągników rolniczych jest przedłużenie okresu ich użytkowania i rozłożenie ich na dłuższy okres. Taki stan można aktualnie zaobserwować w większości gospodarstw rolnych w Polsce.. Z badań wynika, iż zamiast zalecanej liczby 12-15 lat, maszyny i ciągniki są eksploatowane średnio 20-25 lat, a często ponad 30 lat. Takie działania nie sprzyjają modernizacji polskiego rolnictwa jak również wprowadzaniu w nim nowoczesnych i efektywnych technologii produkcji. Z badań ITP. wynika, że maszyny stare, mające około 15 lat, a nawet maszyny 10-letnie są już przestarzałe pod względem wielu rozwiązań konstrukcyjnych. Nie są też w stanie sprostać stawianym im wymaganiom agrotechnicznym i ekonomicznym. Stwierdza się, że maszyny z wydłużonym okresem użytkowania w porównaniu z maszynami nowoczesnymi charakteryzują się z reguły mniejszą wydajnością, wynikającą z parametrów technicznych maszyny jak również z braku urządzeń wspomagających jej działanie, gorszą jakością pracy, większym zużyciem paliwa przez ciągnik, itp.

Dodatkowo ciągniki wieloletnie to sprzęt zużyty nie tylko moralnie, ale i faktycznie, na skutek działania korozji i zużywania się części podzespołów, starzenia się elementów gumowych oraz wypracowania zespołów roboczych. Stare ciągniki wymagają coraz częstszych przeglądów i napraw, które z biegiem lat sprowadzają się do wymiany ich kolejnych zespołów roboczych. W końcowym efekcie bilansowania kosztów okazuje się, że eksploatacja ciągników starych jest najczęściej kosztowniejsza niż ciągników nowych z powodu wysokich kosztów napraw.

Na wielkość kosztów ma wpływ miejsce ich przechowywania. Dodatkowym składnikiem kosztów przechowywania jest konserwacja maszyny na okres jej przestoju poza sezonem prac i zabezpieczenie na okres zimowy. Przechowywanie maszyn na wolnej przestrzeni eliminuje wprawdzie koszty garażowania, ale przyczynia się do przyspieszonej korozji części metalowych, niszczenia powłok malarskich, co w efekcie zwiększa koszty napraw i zawodność eksploatacyjną oraz skraca okres żywotności.

W zależności od warunków pracy maszyny, umiejętności obsługi oraz jakości napraw, remontów oraz przeglądów i konserwacji, koszty napraw maszyny danego rodzaju mogą się istotnie różnić w poszczególnych gospodarstwach. Bardzo znaczący udział kosztów eksploatacji w kosztach produkcji rolniczej powodowany jest różnymi czynnikami, wśród których do najważniejszych należy zaliczyć wysoki poziom cen maszyn i paliw oraz kosztów przeglądów technicznych i napraw.

Bardzo często przyczyną wysokich kosztów mechanizacji jest przeinwestowanie w maszyny rolnicze w stosunku do potrzeb. Wynika to z nieodpowiedniego doboru maszyn do warunków gospodarstwa. Z kolei zbyt mały potencjał produkcyjny maszyn, powoduje dodatkowe koszty lub straty plonów wynikające z nie wykonania zabiegów w określonym terminie agrotechnicznym. Kryterium decydującym o posiadaniu maszyn rolniczych jest ocena efektywności ich wykorzystania, wyrażona wielkością kosztów mechanizacji wykonania danego zabiegu agrotechnicznego. Jeżeli koszty te będą większe od kosztów usług rolniczych, to należy bardzo dokładnie zastanowić się nad ewentualnym zakupem własnych maszyn, a jeżeli są one już w posiadaniu, to należy szukać możliwości poprawy ich efektywności..

Bieżąca kontrola stanu technicznego ciągnika i staranna obsługa silnika maja duży wpływ na poziom zużycia paliwa. Ciągniki rolnicze są użytkowane w warunkach znacznego zapylenia sprzyjających zapychaniu filtrów powietrza. Niezbędne jest ich bieżące czyszczenie i okresowa wymiana celem zapewnienia dopływu powietrza do cylindrów i prawidłowego składu mieszanki paliwowo-powietrznej. Niepełnemu spalaniu towarzyszy dymienie i spadek mocy. Spowodowane niedrożnością filtra zmniejszenie ilości powietrza wlotowego o 10% prowadzi do zwiększenia zużycia oleju napędowego o około 20%.. Oszczędności paliwa sprzyja także prawidłowy dobór i wymiana olejów silnikowych oraz przekładniowych, warunkujących optymalne warunki pracy współpracujących części. Ważne jest także utrzymywanie prawidłowej temperatury silnika, co wymaga bieżącej kontroli czystość chłodnicy, poziomu płynu chłodniczego i termostatów. Zapewnione dzięki tym działaniom obsługowym lepsze warunki pracy silnika mogą zredukować zużycie paliwa o 5–10%. Ogół tych czynników wpływa ponadto na przedłużenie żywotności silnika, a w łącznym efekcie na obniżenie kosztów eksploatacji ciągnika. Jest to ta grupa kosztów, na które użytkownik ma bezpośredni wpływ.

O poziomie kosztów eksploatacji ciągników i maszyn rolniczych rolnik decyduje zarówno na etapie doboru maszyn do gospodarstwa, jak i w trakcie ich użytkowania. Utrzymanie tych kosztów na poziomie zapewniającym opłacalność prowadzenia gospodarstwa rolnego z jednej strony zależy od ceny maszyn oraz środków do ich eksploatacji, z drugiej – od właściwej obsługi użytkowanego sprzętu.

Przykład: Agregat uprawowy o szer. 4,0m, cena 14 000 zł

Piotr Grudnik