Nieprawidłowości w realizacji warunków projektu rolnośrodowiskowego mogą skutkować zwrotem płatności

Stwierdzenie nieprawidłowości w realizacji warunków zgłoszonego do płatności projektu rolnośrodowiskowego w danym roku powoduje nie tylko nieprzyznanie płatności za ten rok, lecz powoduje także obowiązek zwrotu płatności wcześniej przyznanych obejmujących okres zobowiązania wieloletniego – orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim.

W sprawie rozpoznanej przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 9 marca 2023 r., sygn. akt I SA/Go 436/22 rolnik złożył w biurze Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (dalej: ARiMR) wniosek o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej na rok 2012 (PROW 2007- 2013). Zobowiązał się m.in. do realizacji 5  -letniego zobowiązania rolnośrodowiskowego. 15 maja 2013 r. rolnik złożył wniosek o kontynuację i przyznanie płatności rolnośrodowiskowej na 2013 rok. W lipcu 2013 r. skontrolowano gospodarstwo rolnika i stwierdzono szereg nieprawidłowości, np. brak utrzymania należytej obsady  drzew, nie stwierdzono zadeklarowanej uprawy roślin (proso) lecz ugór czarny. Dodatkowo na wszystkich działkach rolnych stwierdzono prowadzenie produkcji rolnej z nienajlepszą wiedzą i kulturą rolną.

ARiMR odmówiła rolnikowi przyznania płatności rolnośrodowiskowej na rok 2013, dyrektor oddziału regionalnego ARiMR utrzymał w mocy decyzję urzędu pierwszej instancji. Rolnik odwołał się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu, który oddalił skargę rolnika. W uzasadnieniu wyroku sąd pierwszej instancji stwierdził, że ustalenia kontroli ARiMR były prawidłowe. Sąd podkreślił, że obowiązek utrzymania działek w odpowiedniej kulturze rolnej dotyczy całego danego roku kalendarzowego, a nie tylko wybranych miesięcy. Podczas kontroli inspektorzy stwierdzili, że brak jest na omawianych działkach rolnych minimalnej obsady drzew, co nie zostało przez producenta w skuteczny sposób zakwestionowane. Nieponoszenie przez niego winy (częściowo zwierzęta uszkodziły drzewka), czy też wykonanie przez producenta działań naprawczych (zakupienie w najbliższym czasie sadzonek drzewek i obsadzenie nimi działek rolnych) też nie miało wpływu na ustalenia kontrolne. Zdaniem sądu, ustalenia dotyczące obumarłych drzewek czy silnego zachwaszczenia istniejącego w dacie kontroli znajduje potwierdzenie w materiale dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy.

Naczelny Sąd Administracyjny, do którego trafiła skarga kasacyjna rolnika utrzymał w mocy wyrok sądu pierwszej instancji.

ARiMR wszczęła postępowanie administracyjne w sprawie ustalenia kwot nienależnie pobranych płatności w łącznej wysokości 53 540 zł. Dyrektor oddziału regionalnego ARiMR utrzymał decyzję urzędu pierwszej instancji w mocy. Rolnik złożył skargę do
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim, który uchylił decyzję ARiMR, ale z innych przyczyn, niż wskazał rolnik.

Sąd nie podzielił zarzutu skargi, zgodnie z którym z uwagi niezawiadomienie rolnika o nieuzasadnionym charakterze płatności za 2012 r. nie doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia. Zgodnie z art. 3 ust. 1 akapit trzeci Rozporządzenia Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 z dnia 18 grudnia 1995 r. w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich (dalej: rozporządzenie 2988/95) przerwanie okresu przedawnienia jest spowodowane przez każdy akt właściwego organu władzy, o którym zawiadamia się daną osobę, a który odnosi się do śledztwa lub postępowania w sprawie nieprawidłowości. Po każdym przerwaniu okres przedawnienia biegnie na nowo. Sąd podkreślił, że rolnik zobowiązał się do realizacji 5-letniego zobowiązania rolnośrodowiskowego. Zgodnie z § 39 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz.U. Nr 33, poz. 262, z późn. zm., dalej: rozporządzenie) płatność rolnośrodowiskowa podlega zwrotowi, jeżeli rolnik nie realizuje całego zobowiązania rolnośrodowiskowego, przede wszystkim w związku z niesporządzeniem planu działalności rolnośrodowiskowej albo sporządzeniem go niezgodnie z wymogami określonymi w rozporządzeniu lub nie spełnia innych warunków przyznania płatności rolnośrodowiskowej określonych w rozporządzeniu. Ponadto zgodnie z § 39 ust. 2 pkt 1 wskazanego wyżej rozporządzenia płatność rolnośrodowiskowa podlega zwrotowi również w przypadku, gdy rolnik nie przestrzega żadnych wymogów w ramach wariantu określonego pakietu, przy czym zwrotowi podlega ta część płatności, która została przyznana do działek rolnych, zwierząt lub miedz śródpolnych objętych danym wariantem.

W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się konsekwentnie, że stwierdzenie nieprawidłowości w realizacji warunków zgłoszonego do płatności projektu rolnośrodowiskowego w danym roku powoduje nie tylko nieprzyznanie płatności za ten rok, lecz skutkuje także obowiązkiem zwrotu płatności wcześniej przyznanych obejmujących okres zobowiązania wieloletniego (tak orzekły np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 2 czerwca 2021 r., sygn. akt III SA/Po 758/20, czy Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 24 lipca 2019 r., sygn. akt I SA/Bk 167/19).

W decyzji z czerwca 2014 r. kierownik biura powiatowego ARiMR poinformował rolnika o braku spełnienia obowiązków wynikających z przepisów wskazanego wyżej rozporządzenia, zatem doręczenie decyzji o odmowie przyznania płatności rolnośrodowiskowej na 2013 r. przerwało okres przedawnienia w stosunku do wszystkich płatności otrzymanych przez rolnika w ramach projektu rolnośrodowiskowego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim uchylił decyzję z innych powodów. Sąd wskazał, że w decyzji organu odwoławczego brak jest ustaleń w zakresie końcowej daty biegu terminu przedawnienia, o którym mowa w art. 3 ust. 1 akapit czwarty rozporządzenia 2988/95. Zgodnie z tym przepisem upływ terminu przedawnienia następuje najpóźniej w dniu, w którym mija okres odpowiadający podwójnemu terminowi okresu przedawnienia, jeśli do tego czasu właściwy organ władzy nie wymierzył kary; nie dotyczy to przypadków, w których postępowanie administracyjne zostało zawieszone.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 akapit drugi tego rozporządzenia w przypadku powtarzających się nieprawidłowości termin przedawnienia biegnie począwszy od dnia, w którym nieprawidłowość ustała. Jeżeli podmiot, celem uzyskania korzyści ekonomicznej, dopuszcza się szeregu podobnych operacji, które naruszają ten sam przepis prawa Unii, należy uznać te operacje za składające się na jedną i tą samą ciągłą lub też powtarzającą się nieprawidłowość. Bez znaczenia dla rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia jest zatem data, w której organy władzy krajowej powzięły wiadomość o danej nieprawidłowości.

Przyjęcie przez ARiMR, że nieprawidłowość wystąpiła w maju 2013 r., w związku ze złożeniem wniosku o przyznanie płatności rolnosćiorodowiskowej na 2013 rok oznacza, że należy rozważyć konieczność rozważenia umorzenia postępowania z uwagi na możliwość upływu 8-letniego okresu przedawnienia, który upłynął 15 maja 2021 r.

Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim brak prawomocnej ostatecznej decyzji o odmowie przyznania płatności rolnośrodowiskowej, nie tamował prowadzenia postępowania dotyczącego ustalenia nienależnie pobranych płatności z tytułu realizacji programu rolnośrodowiskowego.

Rozpoznając ponownie sprawę dyrektor oddziału regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa będzie musiał uwzględnić uwagi zawarte w omawianym orzeczeniu.