Słonecznik zajmuje w świecie 3. miejsce pod względem powierzchni uprawy jednorocznych roślin oleistych. Ponad połowa zasiewów znajduje się w Europie, głównie w Rosji, na Ukrainie i krajach bałkańskich. W Polsce uprawiany jest na powierzchni 65 tys. ha, z tendencją wzrostową.
Owoce słonecznika (niełupki) zawierają ponad 40 proc. oleju, bogatego w cenny pod względem spożywczym kwas linolowy. Po ich odłuszczeniu i pozyskaniu oleju, pozostaje śruta poekstrakcyjna, zawierająca do 40 proc. białka, wykorzystywana w produkcji pasz treściwych.
Firmy hodowlane oferują kilkadziesiąt odmian słonecznika oleistego o zróżnicowanej wczesności, a więc jest z czego wybierać. Oferowane są odmiany populacyjne i heterozyjne (mieszańcowe). Te ostatnie należy corocznie odnawiać.
Wymagania glebowe słonecznika
Głównym atutem słonecznika są niewielkie wymagania glebowe (klasy bonitacyjne od IIIa do V) oraz nakłady na nawozy i śor, jak też duża tolerancja na okresowe susze.
Wprawdzie toleruje on słabsze gleby, ale odwdzięczy się wyższymi plonami za lepsze, zwłaszcza w stanowiskach po zbożach. Za optymalny można uznać odczyn lekko-kwaśny (gleby lżejsze), bądź obojętny (zwięźlejsze), a więc pH od 5,6 do 7,2.
Słonecznik – z niemiecka Sonnenblumen, czyli kwiat słońca, ma duże wymagania świetlne, jego kwiatostany (koszyczki), skierowane są na południową stronę. Dlatego powinien być uprawiany na stokach południowych, bądź płaskim, dobrze nasłonecznionym terenie.
Niewskazane są plantacje w pobliżu lasów i zakrzaczeń, gdzie dobre warunki do koczowania i żerowania znajdują ptaki. W celu zmniejszenia tego typu strat, plantacje powinny być duże, powyżej 10 ha.
Starannie przygotuj rolę pod zasiew słonecznika
Najlepszym przedplonem są okopowe uprawiane na oborniku. Można wówczas zrezygnować ze stosowania azotu pod słonecznik oraz ograniczyć dawki innych składników.
Gorsze stanowisko pozostawiają zboża, choć można je poprawić, przyorując poplon ścierniskowy lub niewielką (wyłącznie na słabych glebach) dawkę obornika.
Zaprawione przeciwko chorobom niełupki, wysiewane są zwykle w trzeciej dekadzie IV, ewentualnie (wczesne odmiany) w pierwszych dniach V, w zależności od rejonu kraju i przebiegu pogody. Gleba na głębokości siewu powinna być ogrzana, co najmniej do 8°C.
Rolę przed zasiewem należy przygotować starannie (jak pod okopowe), wzruszając wierzchnią warstwę gleby do. 5 cm lub głębiej, jeśli wykazuje oznaki zbitości.
Niewskazane pod słonecznik są zbyt duże dawki N
Słonecznik ma niewielkie wymagania pokarmowe. Jest rośliną potasolubną, zaś z mikroelementów potrzebuje większych ilości B i Mn. Poza tym szczególną uwagę należy zwrócić na azot, jego dawki nie powinny przekraczać 60 kg/ha N.
W dobrych stanowiskach oraz na lepszych glebach, dawkę N należy istotnie zmniejszyć lub z niej zrezygnować. Widoczne niedobory można korygować w trakcie wegetacji, stosując go pogłównie, w tym dolistnie (7 proc. roztwór mocznika, z dodatkiem siarczanu magnezu, B i Mn).
Nadmiar azotu przedłuża wegetację i dojrzewanie niełupek, poza tym powoduje wybujałość roślin, co grozi wyleganiem korzeniowym. Sprzyja też ich porażeniu przez choroby grzybowe – zgniliznę twardzikową i szarą pleśń.
Dawki P, K i Mg powinny być ustalane na podstawie zasobności gleby. Przeciętnie zaleca się do 60 kg P2O5, 150 kg K2O, 40 kg MgO i 30 kg/ha S. Niektóre z nich można wysiać rzędowo, podczas wysiewu nasion, zmniejszając wówczas ich dawki o 30-40 proc.
Optymalną obsadę zapewni punktowy wysiew nasion
W celu uzyskania zadowalających plonów (2-3,5 t/ha) niezbędna jest odpowiednia obsada roślin, tj. 60-75 tys. na 1 ha, czyli 12-15 na 2 m2. By ją uzyskać, niełupki należy wysiać gęściej, w ilości 70–85 tys./ha, licząc się z 10-20 proc. ubytkiem roślin w okresie ich wegetacji.
Niełupki należy wysiewać siewnikiem punktowym w rozstawie międzyrzędzi 60-75 cm, zaś w rzędzie co 20-25 cm, na głębokość 3-5 cm, w zależności od zwięzłości gleby i jej wilgotności.
Wschody roślin w zależności od temperatury i wilgotności gleby następują po 10-15 dniach. W tym okresie wyrastają masowo chwasty. Walkę chemiczną z chwastami i chorobami, najlepiej przekonsultować z przedstawicielem firmy oferującej materiał siewny.
Niełupki po omłocie należy dosuszyć do 8-10 proc. wilgotności, zaś rozdrobnione łodygi przyorać na 10-15 cm. Wnosi się w tej postaci duże ilości substancji organicznej, zaś po jej mineralizacji składniki pokarmowe, zwłaszcza potas.
