Podstawą żywienia zwierząt są pasze roślinne o zróżnicowanej zawartości i przyswajalności fosforu. Jest on szczególnie trudno dostępny dla zwierząt monogastrycznych, drobiu i trzody chlewnej. Dawki pokarmowe dla tych zwierząt muszą być uzupełniane tym pierwiastkiem.
Fosfor jest pierwiastkiem, niezbędnym dla właściwego funkcjonowania organizmu zwierzęcego. Ciało zwierzęcia zawiera ok. 0,5% fosforu. Pierwiastek ten wchodzi w skład szeregu związków organicznych, m. in.: fosfolipidów, kwasów nukleinowych, ATP, fosfokreatyn itp. W ok. 80% występuje w kościach w postaci fosforanu wapnia oraz estrów organicznych. Rola fizjologiczna fosforu jest zróżnicowana. Uczestniczy on m. in. w mineralizacji tkanki kostnej oraz regulacji kwasowo-zasadowej, w przemianach energetycznych, w reakcjach związanych z metabolizmem węglowodanów, tłuszczów i związków azotowych oraz w transporcie metabolitów przez błony komórkowe. Jego niedobór powoduje utrat ę apetytu, może być przyczyną anemii, osłabienia mięsni, hamuje wzrost i obniża płodność oraz wywołuje objawy chorobowe podobne do braku Ca i witaminy D w paszy.
Tab.1 Poziom fosforu w wybranych komponentach paszowych (PAN, 2018)
| Komponent | Zawartość fosforu (g) w 1 kg paszy | % strawnego
fosforu |
|
| Fosfor ogólny | Fosfor przyswajalny | ||
| Pszenica
Kukurydza Jęczmień Pszenżyto Żyto Soja Łubin żółty Bobik Groch Otręby pszenne Poekstrakcyjna śruta sojowa Poekstrakcyjna śruta rzepakowa DDGS kukurydziany Mączka rybna Kazeina Mleko w proszku odtłuszczone Drożdże Fosforan jednowapniowy Fodforan dwuwapniowy Fosforan trójwapniowy |
3,7
2,6 3,7 3,7 3,0 6,2 7,1 5,3 3,6 10,2 5,4 11,2 8,4 27,6 8,0 8,6 14,3 230,0 190,0 170,0 |
1,3
0,4 1,6 1,2 0,7 2,6 2,1 1,8 1,2 3,5 2,2 2,8 6,3 23,7 8,0 8,6 14,3 230,0 152,0 136,0 |
35
15 43 32 23 42 30 34 33 34 41 25 75 86 100 100 100 100 80 80 |
Komponentami paszowymi, bogatymi w fosfor o wysokiej przyswajalności są fosforany, szczególnie jednowapniowy (tab.1). Dobrym źródłem fosforu są także produkty pochodzenia zwierzęcego (mączka rybna, kazeina, mleko odtłuszczone w proszku, drożdże). Stosunkowo dużo fosforu zawiera także śruta rzepakowa oraz otręby pszenne. W ziarnie zbóż jest stosunkowo niewiele fosforu (2,6-3,7 g), zaś jego strawność waha się od 32 do 43%. W ziarnie kukurydzy strawność fosforu jest bardzo niska i nie przekracza 15%.
Przyczyną niskiej dostępności fosforu zawartego w paszach pochodzenia roślinnego jest fakt, że pierwiastek ten występuje w nich w formie fitynowej. Fityny są organicznymi połączeniami kwasu fitynowego i alkoholu inozytolu. Zalicza się je do czynników antyodżywczych dla zwierząt monogastrycznych. Fityna i kwas fitynowy, stanowią zapasowe formy organicznego fosforu w tkankach roślinnych i są związkami trudno podlegającymi degradacji. Kwas fitynowy połączony stabilnymi wiązaniami z takimi pierwiastkami jak: żelazo, cynk, wapń, magnez, miedź oraz białkiem i skrobią tworzy fityniany, złozone kompleksy obniżające strawność białka, skrobi i tłuszczy oraz ograniczających wykorzystanie związków mineralnych w przewodzie pokarmowym.
Na stopień trawienia związków fosforowych oraz wchłanianie tego pierwiastka wpływa szereg czynników, m. in. rodzaj paszy, gatunek zwierzęcia, kwasowość treści przewodu pokarmowego, zawartość witamin i probiotyków, stosowanie stymulatorów wzrostu, kwasów organicznych i czynników antyodżywczych, oddziaływanie hormonów (parathormon i kalcytonina), stosunek Ca do P, oraz innych składników mineralnych. Czynniki te mogą w różnym stopniu decydować o dostępności fosforu z objętościowych pasz roślinnych, nasion roślin strączkowych, poekstrakcyjnych śrut lub ziarna zbóż.
Słaba przyswajalność przez zwierzęta monogastryczne fosforu pochodzącego z kwasu fitynowego oraz jego soli jest powodowana brakiem u tej grupy zwierząt enzymu fitazy, odpowiedzialnego za odszczepianie grup ortofosforowych od kompleksu organicznego. Fakt ten pociąga za sobą konieczność stosowania do mieszanek paszowych dodatku enzymu fitazy, najlepiej mikrobiologicznego. Jak wykazały liczne badania, dodatek fitazy do mieszanek paszowych zwiększa dostępność fosforu z pasz roślinnych nawet o ok. 35-55%.
Na krajowym rynku pasz, od lat istnieją dodatki i premiksy paszowe zawierające w swoim składzie mikrobiologiczną fitazę. Takie dodatki umożliwiają m. in. żywienie zwierząt bez udziału mączek zwierzęcych.
Dodatek fitazy do pasz nie stwarza żadnego zagrożenia, zarówno dla zwierząt jak o dla ludzi. Nie obserwowano jakichkolwiek objawów szkodliwego działania enzymów na skutek ich przedawkowania.. W doświadczeniach przeprowadzonych m. in. na tucznikach wykazano, że dodatek fitazy umożliwia zredukować zawartość fosforu w mieszance o ok. 33%, dodatkowo korzystnie wpływając na poprawę wyników produkcyjnych Podobne wyniki uzyskiwano w przypadku doświadczeń przeprowadzonych na drobiu, zarówno w przypadku kurcząt rzeźnych jak i kur nieśnych.
Dodatek fitazy do mieszanek paszowych przynosi szereg korzyści. Po pierwsze fosfor nieprzyswajalny z pasz pochodzenia roślinnego zostaje w znacznym stopniu wykorzystany przez zwierzęta, co przyczynia się do minimalnego suplementowania mieszanek fosforanem pochodzenia mineralnego, lub nawet go całkowicie eliminuje. Takie postępowanie znacznie redukuje ilość fosforu wydalanego w odchodach, a tym samym ogranicza zanieczyszczenie wód powierzchniowych tym pierwiastkiem.
