Odchów cielęcia istotnie rzutuje na późniejszą użytkowość mleczną i długowiecność krowy. Ważne jest więc zapewnienie cielęciu odpowiedniego żywienia i utrzymania, stosownych do szybko zmieniających się potrzeb.
Starania o właściwy odchów cielęcia trzeba rozpocząć od pierwszych godzin jego życia. Już podczas 30 minut po wycieleniu wskazane jest podanie pierwszej porcji siary, a następnie pozostałej w ciągu dalszych 6 godzin.
Siara kluczowa na pierwszym etapie
Zaleca się, aby ilość siary, którą cielę otrzyma w pierwszej dobie życia wynosiła ok. 10% jego masy ciała tj. 4-5 litrów, przy czym ponad połowę tej ilości cielę powinno otrzymać w pierwszych godzinach życia. Pierwszego dnia po porodzie siarę podaje się ciepłą w 4-5 porcjach po 1- 1,5 litra na odpój. W kolejnych dniach zmniejsza się częstość pojenia do 3 razy, równocześnie zwiększając dawkę. Duża ilość pobranej siary korzystnie wpływa na wzrost i zdrowie cielęcia pod warunkiem, że karmimy je ostrożnie, zapobiegając przekarmieniu.
Praktycznie jakość siary można kontrolować za pomocą siaromierza (kolostometr) lub refraktometru. Za bardzo dobrą uznaje się tę, której gęstość przekracza 1.047 g/ml. Za dobrą uznaje się, gdy wynosi ona od 1,037 do 1,047 g/ml. Siara złej jakości zawiera niską gęstość wynoszącą poniżej 1,035 g/ml. Podczas odpajania cieląt taka siara powinna być zastąpiona inną, najlepiej bardzo dobrej jakości.
Należy pamiętać, że wraz z upływem czasu od porodu pogarsza się jakość siary, szczególnie zawartość w niej przeciwciał, natomiast te które w niej się znajdują, z każdą upływającą godziną gorzej się w jelitach wchłaniają. Cielę w pierwszych 6 godzinach swojego życia powinno pobrać taką ilość siary, która zapewni mu minimum 150 g immunoglobulin.
W trawieńcu, siara lub mleko ulegają koagulacji. Występujące tam takie enzymy jak podpuszczka, chymozyna oraz renina wytrącają z mleka skrzep. Tworzy go głównie kazeina, która następnie przez ok. 12-18 godzin podlega sukcesywnemu trawieniu. Tak powolne trawienie zabezpiecza cielę przed szybkim przepływem niestrawionych składników pokarmowych do jelita grubego i ich wydalaniem. Podczas następnego pojenia cielęcia mlekiem znowu powstaje skrzep, co pozwala na stałą podaż składników pokarmowych przez pierwsze 1-2 doby życia zwierzęcia.
Oprócz kazeiny siara i mleko w swoim składzie zawierają również białka, które nie ulegają koagulacji. Są to tzw. białka serwatkowe, a ich głównymi składnikami są β-laktoglobuliny (50%), α-laktoalbuminy (20-25%) oraz immunoglobuliny. Wszystkie one przechodzą do jelita cienkiego w ciągu 10 minut po napojeniu cielęcia mlekiem.
Zadbaj o higienę i parametry pokarmu
Zaleca się, by do 3 godz. po wycieleniu, po osuszeniu i napojeniu, oddzielić cielę od matki i umieścić pojedynczo. Cielęta powinny przebywać w pomieszczeniach czystych, suchych, wolnych od insektów i much. Nieodpowiednie warunki zoohigieniczne mogą prowadzić do rozwoju grzybic, biegunek lub schorzeń płuc. Cielęta lubią świeże, chłodne i suche powietrze. Dobrze czują się również zimą w budkach na powietrzu.
Podczas odpajania cieląt ważne jest przestrzeganie higieny, szczególnie dbałość o czystość wszelakiego sprzętu wykorzystywanego do karmienia. Szczególny problem w praktyce stanowi utrzymanie należytej czystości wiader lub butelek zaopatrzonych w smoczki. Dokładne umycie ich wnętrza nie należy do rzeczy łatwych. Błędem jest skarmianie siary, mleka czy preparatu mlekozastępczego w nieodpowiedniej temperaturze. Optymalna temperatura pasz płynnych podawanych cielętom powinna wynosić 37-39 o C. Ważne są też terminowość odpajania i ilość podawanego płynu.
Preparaty mlekozastępcze
Od 2-3 dnia życia podaje się cielęciu preparat mlekozastępczy. Nie warto oszczędzać na jakości takich preparatów. W porównaniu z mlekiem krowim preparaty mają lepszy skład chemiczny. Zawierają mniej białka i tłuszczu, a więcej laktozy, witamin oraz mineralnych. Dzięki żywieniu takimi preparatami unika się też przenoszenia zarazków z krowy na cielę, poza tym mleko zawiera więcej zanieczyszczeń i bakterii, a czasami mogą się w nim znajdować pozostałości po leczeniu antybiotykowym.
Przygotowując preparat mlekozastępczy, należy postępować zgodnie z zaleceniami producenta. Dotyczy to szczególnie proporcji proszku do wody. Ważna jest również właściwa temperatura wody (najczęściej 42-55o C). Preparat i woda muszą być dobrze wymieszane, zaś temperatura podawanego cielętom pójła powinna wynosić ok. 40o C. Najczęściej stosowana dawka wynosi 6-8 litrów dziennie i powinna być podawana w dwóch porcjach, w równych odstępach czasowych.
W wieku 2 miesięcy przechodzi się na pojenie raz dziennie w ilości 2 litrów pójła. Praktycznie zaprzestać pojenia mlekiem należy, gdy cielę zjada dziennie powyżej 1 kg paszy treściwej. Od 2 miesiąca życia trzeba wprowadzać do jadłospisu cielęcia bardzo dobrej jakości kiszonkę.
Nie należy zapominać o wodzie. Siara, mleko i preparaty mlekozastępcze zawierają związki, które wzmagają pragnienie. Należy zapewnić cielętom stały dostęp do czystej i w odpowiedniej temperaturze wody.
Cielęta rodzą się zwierzętami monogatrycznymi. Cała sztuka odchowu polega na jak najszybszym rozwinięciu żwacza, by jak najprędzej zaczął trawić pasze objętościowe. Nie powinno się podawać cielętom mleka lub preparatów mlekozastępczych do woli, lecz ograniczyć ich ilość w pierwszych tygodniach życia do 2 x 3 litry dziennie, później do 2 x 4 l dziennie. Podawanie mleka do woli hamuje rozwój żwacza, przez co cielę nie trawi pasz włóknistych. Odpajanie kończy się, gdy cielę pobiera ok. 1-1,5 kg mieszanki treściwej na dobę, co najczęściej ma miejsce w wieku ok. 2 miesięcy.
Podczas żywienia paszami płynnymi docelowy przyrost dzienny cieląt powinien wynosić ok. 900 g. Aby go osiągnąć, należy stosować jak najlepszej jakości preparaty, nie zwracając uwagi na ich cenę.
Pasze treściwe dla cieląt
Cielęta już po pierwszym tygodniu życia powinny otrzymywać łatwostrawne pasze treściwe. W handlu istnieje szereg takich preparatów. Skarmiając paszę o dużej zawartości skrobi i białka sprawiamy, że w przewodzie pokarmowym przeżuwacza powstają propioniany i kwas mlekowy stymulujące rozwój brodawek żwacza. Z kolei zbyt duża ilość włókna pochodząca np. z siana, zaburza te procesy. Siano ponadto niepotrzebnie rozpycha żołądek utrudniając funkcjonowanie rynienki przełykowej. Zamiast siana lepiej podawać mieszankę treściwą, która o wiele lepiej stymuluje rozwój żwacza.
Odpowiedni starter dla cieląt powinien zawierać łatwo strawne składniki, być świeży, chętnie przez nie pobierany, przez co zagwarantuje większe pobranie składników pokarmowych. Najczęściej są to pasze stałe w postaci gniecionego lub całego ziarna oraz granulaty lub w formie płatków (musli) czy sypkiej. W skład startera powinny wchodzić komponenty mleka (mleko w proszku, serwatka w proszku), śruty poekstrakcyjne (sojowa, rzepakowa, lniana), śruty zbożowe (kukurydza, jęczmień, pszenżyto, pszenica, owies), otręby pszenne, wywary zbożowe, drożdże, melasa, probiotyki, premiksy mineralno-witaminowe, dodatki zapachowo-smakowe oraz rozdrobnione siano. Startery granulowane coraz częściej podawane są cielętom wraz z domieszką całych lub gniecionych ziaren kukurydzy, jęczmienia lub owsa.
Ostatnio coraz częściej przy produkcji pasz starter dla cieląt wykorzystywany jest proces mikronizacji. Wykorzystywany jest do obróbki ziaren soi, kukurydzy, jęczmienia i owsa. Tak przetworzone ziarna zbóż mają postać płatków. Forma ta jest prawdopodobnie atrakcyjniejsza dla młodych zwierząt, a struktura może korzystnie oddziaływać na pobudzanie fizyczne żwacza do rozwoju. Ponadto w takim starterze zwiększa się strawność białka oraz skrobi, gdyż ta ostatnia ulegając żelatynizacji, staje się łatwo strawnym cukrem. Poprawia się też smakowitość surowca. Starter w postaci płatków jest chętniej pobierany przez cielęta.
W starterze wskazany jest udział komponentów paszowych odznaczających się dobrą smakowitością, jak np. melasa, suszone wysłodki buraczane, śruta lub makuchy lniane, kukurydza, śruta lub makuchy sojowej. W starterze powinno znaleźć się siekane na cząstki o długości 2-4 cm siano. Odpowiednio wysoki udział błonnika (pochodzącego np. z lnu) wspomaga utrzymanie właściwej konsystencji odchodów oraz oddziałuje pobudzająco na ukrwienie i perystaltykę jelit.
Pasze objętościowe i TMR dla cieląt
Po pierwszym miesiącu życia cielęcia należy zacząć podawać pasze objętościowe. Mogą to być dobrej jakości kiszonki z kukurydzy lub z traw, a jeszcze lepiej niewielkie ilości TMR-u dla krów w laktacji. Zaletą takiego żywienia jest fakt, że w 8-10 tyg. życia cielę jest całkowicie przystosowane do trawienia dawki TMR, którą wcześniej otrzymywało.
W miarę rozwoju przedżołądków rola pasz objętościowych w diecie cieląt stopniowo powinna wzrastać. Cielę półroczne, podobnie jak dorosły przeżuwacz, powinno być żywione wyłącznie paszami stałymi – mieszankami treściwymi, kiszonką i sianem.
Wysokie przyrosty masy ciała cieląt jakie osiągają w pierwszych tygodniach życia przekładają się na przyśpieszenie wieku krycia i wycielenia jałówki oraz większą wydajność mleczną w pierwszej laktacji. Sądzi się, że pierwsze 8 tyg. życia są okresem intensywnego rozwoju takich kluczowych narządów jak przewód pokarmowy, wątroba oraz gruczoł mlekowy. Odpowiednio nie wykształcone w tym czasie tkanki stracą bezpowrotnie szansę na uzyskanie wysokiej „sprawności metabolicznej”.
Intensywne żywienie cieląt w pierwszym okresie życia istotnie modyfikuje funkcjonowanie serca, płuc, wątroby i gruczołu mlekowego. Narządy te, właściwie rozwinięte już na starcie, będą mogły sprostać zadaniom wynikającym z intensywnego pobierania pasz przez krowę w okresie laktacji. Wszystko to przełoży się na późniejszą mleczność dorosłej krowy.
