W warunkach klimatycznych Polski, głównym źródłem białka roślinnego winne być śruty i makuchy rzepakowe. Tym bardziej, że nasz kraj jest 3-4 producentem w UE, zaś prawie połowę z ponad 2 mln ton wytworzonej poekstrakcyjnej śruty rzepakowej eksportowane jest do Niemiec i Hiszpanii. Paradoksem jest, że Polska jest jedynym krajem, który eksportuje najtańsze białko, a importuje dużo droższą – śrutę sojową!
Poekstrakcyjna śruta, jak i makuch rzepakowy pochodzą z przetwórstwa nasion rzepaku. Ta pierwsza jest produktem ubocznym przy produkcji oleju metodą ekstrakcji chemicznej, dokonywanej za pomocą rozpuszczalników organicznych. Dzięki tej metodzie śruta rzepakowa zawiera 2-4% tłuszczu surowego. Po ekstrakcji śruta jest suszona. Temperatura suszenia nie może być zbyt wysoka, by nie spowodowała denaturacji białka. Zbyt wysoka temperatura suszenia skutkuje ciemnym kolorem śruty, co powinno być przestrogą dla hodowcy dokonującego jej zakupu.
Makuch rzepakowy z kolei, jest produktem ubocznym przy tłoczeniu oleju metodą na zimno. Zawiera ok. 9-13% tłuszczu surowego. Poddaje się go dodatkowo ekstruzji, dzięki czemu z jednej strony zwiększa się ilość wytłoczonego oleju, a z drugiej zmniejsza się zawartość tłuszczu surowego w pozostałym makuchu. Im więcej w makuchu jest tłuszczu, tym mniej jest białka ogólnego. Makuchy rzepakowe w suchej masie zawierają ok. 30-34% białka. Jest ono bogate w metioninę.
Śruta i makuch różnią się składem. Ta pierwsza zawiera 36-38% białka ogólnego, do 4% tłuszczu oraz 11-14% włókna surowego. Jest źródłem aminokwasów egzogennych, zwłaszcza siarkowych. Makuch z kolei zawiera 28-31% białka og., 8-12% włókna surowego oraz 9-13% tłuszczu surowego, co skutkuje wyższą wartością energetyczną tej paszy w porównaniu do śruty rzepakowej. Należy pamiętać, że z racji wyższej zawartości oleju, makuch rzepakowy jest produktem nietrwałym, podlegającym szybko jełczeniu (procesom utleniania) i powinien być skarmiany w ciągu kilkunastu dni od jego wyprodukowania. Do dawek pokarmowych zawierających makuchy zaleca się dodawanie przeciwutleniaczy, syntetycznych lub naturalnych (witamina E). Przydatność do spasania wydłuża też poddanie makuchów procesowi ekstruzji.
Zawartość białka w paszach rzepakowych waha się od 30 do 39%, średnio wynosi – 35%. W porównaniu ze śrutą sojową białko rzepaku ma mniej lizyny, ale więcej metioniny i treoniny oraz podobna ilość tryptofanu. Pasze rzepakowe zawierają o wiele więcej włókna, którego w śrucie może być nawet 16%, dlatego są to komponenty paszowe mniej energetyczne niż śruta sojowa. Parze rzepakowe z kolei zawierają więcej składników mineralnych. Dotyczy to szczególnie wapnia, żelaza, manganu, fosforu, magnezu oraz selenu. Zaleca się dodawanie cynku do mieszanek zawierających śrutę rzepakowa.
Tab.1. Dopuszczalne ilości poekstrakcyjnej śruty rzepakowej w mieszankach paszowych dla bydła
| Grupa technologiczna | Wartość graniczna (%) | Wartość optymalna (%) |
| Cielęta
Krowy Opasy |
20
30 40 |
15
25 25-30 |
Pod względem żywieniowym makuch jest lepszym komponentem pasz dla bydła. Wyższa zawartość w nim tłuszczu sprawia, że jest bardziej energetyczny, której często brakuje w dawkach pokarmowych. Ponadto zawarty w makuchu tłuszcz sprawia, że pasza w trakcie zadania mniej się pyli.
Zarówno makuch rzepakowy, jak i poekstrakcyjną śrutę warto stosować w żywieniu wszystkich grup wiekowych bydła. Pasze rzepakowe mogą być mieszane w wozach paszowych z kiszonkami, sianem, śrutami zbożowymi, młótem browarnianym, wywarem gorzelnianym lub kiszonym ziarnem kukurydzy dla uzyskania pełnodawkowej paszy TMR. Zarówno śruta poekstrakcyjna jak i makuch rzepakowy w mieszankach TMR mogą być wyłączną paszą wysokobiałkową dla opasów.
W badaniach przeprowadzonych w Instytucie Zootechniki-PIB w Krakowie stwierdzono, że śruta i makuch rzepakowy mogą stanowić do 40% mieszanek paszowych dla bydła mięsnego (tab.1). Uzyskiwane dzienne przyrosty masy ciała opasów rzędu 1300 g potwierdziły fakt, że pasze rzepakowe są dobrze tolerowane przez młode bydło rzeźne.
Podawanie buhajkom opasowym makuchu rzepakowego zawierającego 10-15% tłuszczu surowego wzbogaca mięso wołowe w nienasycone kwasy tłuszczowe, pożądane w diecie człowieka, szczególnie w kwasy omega-3. Makuch rzepakowy w mieszankach paszowych nie wpływa ujemnie na cechy fizyko-chemiczne mięsa wołowego.
Podsumowując, w żywieniu bydła opasowego, zarówno śruta jak i makuch rzepakowy są dobrymi alternatywnymi źródłami białka paszowego dla śruty sojowej.
