Obok schorzeń wymienia, narządów dróg rodnych oraz zaburzeń metabolicznych, schorzenia narządów ruchu – kulawizny – stanowią istotne zagrożenia wywołujące znaczne straty w produkcji bydła mlecznego.
Stan zdrowotny racic oraz ich kondycja mają istotny wpływ na produkcję mleka. Wynika to z faktu, iż cała masa krowy spoczywa na jej nogach, a właściwie na racicach. Prawidłowy kształt puszek racicowych sprawia, że obciążenie spoczywa głównie na ich przednich krawędziach i podeszwie, a oś pęcinowo-racicowa każdej z nich mają prawidłowy układ. Dlatego optymalny stan racic to przede wszystkim profilaktyka, prawidłowe wykonywanie zabiegów korekcyjnych oraz właściwie prowadzone leczenie w przypadku występowania schorzeń.
Krowy kulejące bowiem niechętnie podchodzą do stołu paszowego, przez co nie pobierają odpowiedniej ilości paszy. Za szczególnie niekorzystny w tym aspekcie uważa się niedobór energii. Częściej leżą, tracą apetyt, co skutkuje spadkiem produkcji mleka. Według licznych danych, umiarkowana kulawizna prowadzi do spadku dobowej wydajności o 10-15%, zaś w stanach zaawansowanych, nawet do 45-50%. Konsekwencją kulawizn jest też pogorszenie wyników rozrodu. Przyczyną jest niska produkcja hormonu luteinizującego, który odpowiada za owulację. W przypadku krów kulejących, ból i dyskomfort zmniejsza intensywność objawów rujowych, nawet jeżeli cykl płciowy przebiega w sposób prawidłowy.
Schorzenia racic są powodowane różnymi czynnikami. Niektóre z nich są efektem zaniedbania korekcji racic i jakości ściółki, za inne zaś odpowiedzialne są kontuzje mechaniczne. Istnieją też takie schorzenia racic, które rozwijają się na skutek nieprawidłowego żywienia.
Wśród zaburzeń metabolicznych istotną rolę na stan zdrowia racic odgrywa kwasica, głównie w postaci podostrej. W wyniku tego schorzenia dochodzi do gwałtownego spadku pH treści żwacza (poniżej 5,5), co w efekcie prowadzi do obumierania dobroczynnej flory bakteryjnej. Stwierdzono, że w efekcie tego procesu następuje znaczne wydzielanie się histaminy i tyraminy, które w naczyniach krwionośnych racic powodują wzrost ciśnienia krwi, skutkujące ochwatem i w konsekwencji kulawizną.
Ochwatem określane są schorzenia, w którym wrażliwe struktury skórne i naczynia krwionośne pomiędzy kośćmi stopy i warstwą skóry oraz rogiem racicowym są uszkodzone. Może przebiegać w postaci subklinicznej (niewidocznej) oraz klinicznej (ostrej) lub przewlekłej. Następstwem ochwatu jest silny ból puszki racic oraz gorączka i przyśpieszone tętno. Choroba atakuje równocześnie obie kończyny przednie lub obie tylne. Krowy dotknięte ochwatem w formie ostrej lub podostrej przybierają postawę klęczącą lub siedzącego psa, mogą też leżeć na boku. Towarzyszy im osowiałość i zmniejszenie pobierania pokarmu. Chore zwierzęta mają również problemy ze wstawaniem. W badaniach palpacyjnych puszki racic są ciepłe, a przy próbie ucisku występują typowe objawy bólu.
Do objawów ochwatu należą również zmiany w wyglądzie racic. Są zdeformowane, a ściana puszki rogowej jest wklęsła i pojawiają się na niej pierścienie, czerwone przebarwienia rogu oraz wybroczyny na krawędzi nośnej racicy.
Leczenie ochwatu winno iść w parze z terapią pierwotnej przyczyny – kwasicy, ketozy, alkalozy lub innych schorzeń. Profilaktyka powinna polegać na stałej kontroli składu dawek pokarmowych oraz pełnego zabezpieczenia krów mlecznych w takie składniki mineralne jak wapń, selen, cynk, miedź oraz biotynę, które odżywiają i wzmacniają strukturę rogu racicowego.
Zapobieganie rozwojowi ochwatu polega głównie na unikaniu błędów żywieniowych, w głównej mierze należy zwracać uwagę na jakość zadawanych pasz. Trzeba też pamiętać, że schorzenie to może rozwinąć się również w następstwie stanów zapalnych gruczołu mlekowego, a więc profilaktyka mastitis ma duży udział w dbaniu o zdrowie racic.
Podstawą profilaktyki schorzeń kończyn jest regularna obserwacja zwierząt. Systematyczna obserwacja pozwala na wczesne wykrycie kulejących krów. Problemem może być natomiast zbadanie przyczyn urazu oraz zidentyfikowanie jednostki chorobowej i ustalenie konkretnego leczenia. Obserwację zwierząt najlepiej jest prowadzić podczas wypędzania ich na pastwisko lub okólniki oraz podczas przepędzania na halę udojową.
Profilaktyka, pielęgnacja oraz leczenie schorzeń kończyn i racic krów, oprócz właściwego żywienia, powinny być rutynowymi zabiegami w racjonalnym użytkowaniu bydła mlecznego. Należy pamiętać, że przynoszą one tylko wtedy efekty, kiedy połączone są z wnikliwą obserwacją sposobu poruszania się zwierząt oraz ich zachowania się.
Autor: prof. dr hab. Tadeusz Barowicz, Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie
