Żyto, drugie po pszenicy zboże chlebowe, uprawiane jest w Polsce na znacznym areale i stanowi około 9% w strukturze zasiewów.
Żyto ozime spośród wszystkich zbóż ma najmniejsze wymagania glebowe, a najsilniej rozwinięty system korzeniowy i dobrze wykorzystuje składniki pokarmowe z profilu glebowego. To sprawia, że pod uprawę żyta przeznacza się gleby średnie i słabe (klasa IVa, IVb,V i VI), które w Polsce przeważają. Ponadto żyto ozime ma małe wymagania termiczne i jest odporne na mróz. W czasie zimy wytrzymuje temperatury do -25 C bez okrywy śnieżnej.
Z wszystkich zbóż najlepiej radzi sobie ze stresem suszy, jest najbardziej odporne na choroby i najmniej wrażliwe na zakwaszenie gleby. W związku z tym żyto nie wymaga tak dużo nakładów na środki ochrony roślin i inne przemysłowe środki produkcji jak inne zboża, takie jak jęczmień czy pszenica, a plonowanie żyta na glebach najsłabszych jest pewniejsze niż innych gatunków.
Ważnym czynnikiem dla żyta jest przedplon, choć ma on mniejsze znaczenie niż dla pszenicy czy jęczmienia. Najlepszym przedplonem dla żyta są rośliny strączkowe uprawiane na ziarno (łubiny,grochy) oraz bobowate drobnonasienne i mieszanki zbożowo-strączkowe. Pozostawiają dużo resztek roślinnych wraz z dużą ilością azotu (40-60 kgN/ha), działają fitosanitarnie, fitomelioracyjnie i pozostawiaja glebę w bardzo dobrej strukturze. W dalszej kolejności są ziemniaki z terminem zbioru do około 10 września oraz owies. Najgorszym przedplonem jest żyto, zwłaszcza to uprawiane w monokulturze. Dobrym przedplonem może być szybko rosnący międzyplon ścierniskowy wysiewany zwłaszcza po wcześnie schodzących z pola zbożach. Najczęściej jednak w Polsce żyto uprawia się po ziemniakach i zbożach.
Przygotowanie pola pod siew żyta zależy od rośliny, która była uprawiana jako przedplon.
Niezależnie jednak od przedplonu, podstawową zasadą przygotowania pól pod zasiew jest dokładne wymieszanie resztek pożniwnych z glebą, które sprzyja ich rozkładowi przez mikroorganizmy glebowe. Istotne jest zachowanie wilgotności gleby, dlatego pierwszy zabieg uprawowy powinien być wykonany jak najszybciej po zbiorze przedplonu, aby uniknąć nieproduktywnego parowania wody glebowej.
Pierwszym zabiegiem po zbiorze roślin strączkowych powinno być dobre i równomierne wymieszanie resztek pozbiorowych za pomocą kultywatora ścierniskowego. Najlepsze efekty można uzyskać stosując kultywatory z redlicami skrzydełkowymi. Dobrym rozwiązaniem będzie zastosowanie talerzówki ustawionej na głębokość 12-15 cm.
Żyto,podobnie jak inne zboża wymaga osiadłej gleby,dlatego najpóźniej na 2 tygodnie przed siewem wykonujemy orkę siewną.
Po zbiorze ziemniaków wczesnych i średniowczesnych z reguły nie ma potrzeby wykonywania orki, wystarczy płytka uprawa na głębokość 12-15cm w celu wymieszania resztek po zbiorze i wyrównania gleby. Nieodzownym narzędziem jest tu kultywator z redlicami skrzydełkowymi.
Tuż przed siewem wykonujemy płytką uprawę biernym agregatem uprawowym na głębokość 5-7cm.
Jeżeli czas między zbiorem ziemniaków wczesnych a siewem żyta jest dość długi i pojawi się duża ilość chwastów oraz zagęszczenie gleby, to może być konieczność zastosowania tuż przed siewem kultywatora ścierniskowego.
Często zdarza się, że w trakcie zbioru ziemniaków jest wilgotno i gleba została nadmiernie zagęszczona, wówczas istnieje konieczność zastosowania głębosza w celu rozluźnienia gleby i likwidacji podeszwy płużnej. Głęboszowanie wykonujemy na głębokość 35-45 cm, najlepiej maszynami, które nie mieszają gleby, a tylko ją spulchniają (rozluźniają).
Szczególnej staranności wymaga przygotowanie gleby po zbiorze zbóż, zwłaszcza jeśli słoma zostaje na przyoranie. Pamiętajmy o dobrym pocięciu słomy przez kombajn i równomiernym jej rozrzuceniu na powierzchni pola. Kolejnym zabiegiem będzie jej dobre wymieszanie przy pomocy kultywatora lub talerzówki na głębokość około 15 cm. Ten zabieg wykonujemy jak najszybciej po zbiorze przedplonu, aby wykorzystać wilgoć glebową i zapoczątkować proces rozkładu słomy. Jeśli w planie mamy wapnowanie, należy zastosować wapno na pociętą słomę.
Orkę siewną wykonujemy najpóźniej 2 tygodnie przed siewem. W tym okresie gleba osiada, odbudowuje się podsiąk kapilarny i tworzą dobre warunki do kiełkowania, wschodów i rozwoju systemu korzeniowego. Przed siewem wykonujemy płytką uprawę agregatem biernym na głębokość 5-6 cm i przystępujemy do siewu.
Przygotowanie gleby po międzyplonie ścierniskowym polega na jego likwidacji poprzez talerzowanie lub kultywatorowanie. Następnym zabiegiem jest wykonanie orki siewnej i zagęszczenie gleby wałem typu Campbella. Wałowanie jest istotne w przypadku, gdy likwidację międzyplonu i orkę wykonaliśmy krótko przed siewem żyta.
Wysiew nawozów fosforowych i potasowych w każdym przypadku wykonujemy przed orką siewną lub najpóźniej przed płytką uprawą przedsiewną. W przypadku potasu część dawki (około ¼) należy wysiać wiosną przed ruszeniem wegetacji. Zabezpieczamy się w ten sposób przed wypłukaniem części potasu w okresie jesienno-zimowym w czasie obfitych opadów deszczu.
W gospodarstwach stosujących bezorkową uprawę, zamiast orki siewnej należy wykonać kultywatorowanie na głębokość 18-20cm, a następnie siew agregatem uprawowo-siewnym.
Wojciech Suwara
