Polacy, którzy wcześniej zainwestowali w domową fotowoltaikę, skarżą się do Rzecznika Praw Obywatelskich na niekorzystne zmiany systemu rozliczania tak uzyskanej energii elektrycznej. Zostali też wykluczeni ze świadczeń osłonowych w związku z sytuacją na rynku energii. Stanowisko w tej sprawie zajęło Ministerstwo Klimatu i Środowiska.
Do biura Rzecznika Praw Obywatelskich napływają skargi Polaków, którzy zainwestowali w instalacje fotowoltaiczne. Wskazują w nich, że zmiana systemu rozliczania energii z net metering (system opustów) na net billing (system kosztowy) nastąpiła w sposób nagły, co uniemożliwiło racjonalną decyzję o zainwestowaniu w mikrofotowoltaikę lub o przejściu na nowy system. W ocenie skarżących zmiana zasad udzielania dofinansowania z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dalej: NFOŚiGW) w związku z przejściem na net billing jest dyskryminująca dla prosumentów rozliczających się na zasadzie opustów. Podkreślają, że prosumenci zostali niesprawiedliwie wykluczeni ze świadczeń osłonowych w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej. Osobom, które zainwestowały w fotowaltaikę nie podoba się również to, że procedura ubiegania się o dofinansowanie z NFOŚiGW oparta na komunikacji elektronicznej, co dyskryminuje obywateli wykluczonych cyfrowo.
Zmiana systemu rozliczania energii
Do zmiany dotychczasowego systemu rozliczeń zobowiązały Polskę dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej.
Obecnie prosument ma dwa wyjścia: zrezygnować z korzystnego dla niego systemu net metering, przejść na system net billing i zawnioskować o dofinansowanie (dodatkowo) do wymiany źródła ciepła w ramach Programu Mój Prąd, albo – pozostając w starym systemie -pogodzić się z brakiem publicznego wsparcia. Taki mechanizm odczytują oni jako bezzasadnie faworyzujący prosumentów rozliczających się w systemie net billing. Oferta wsparcia dla prosumentów rozliczających się w systemie kosztowym jest zaś szersza niż tych, którzy decyzję o inwestycję w fotowoltaikę podjęli wcześniej, gdy obowiązywał system opustów.
Wykluczenie ze świadczeń osłonowych
Niezadowolenie prosumentów wiąże się także z wykluczeniem ich z możliwości uzyskania publicznego wsparcia finansowego. Zgodnie z art. 27 ust. 2 ustawy z 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej, dodatek elektryczny nie przysługuje odbiorcy, który korzysta z energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznej.
Prosumenci skarżą się, że niekorzystne zmiany cen energii elektrycznej odbijają się na ich budżetach. Wpływają na opłacalność fotowoltaiki. Wskazują, że skoro przyczyniają się do poprawy stanu środowiska, trudno im zaakceptować wykluczenie ich ze świadczeń osłonowych, analogicznych do tych, które przysługują pozostałym obywatelom.
Dyskryminacja obywateli wykluczonych cyfrowo
Jedną z barier, jeśli chodzi o zainwestowanie w mikroinstalację fotowoltaiczną, jest wykluczenie cyfrowe. Zjawisko to dotyczy zwykle osób starszych, mieszkańców mniejszych miejscowości. Procedura wsparcia jest bowiem całkowicie oparta na komunikacji cyfrowej – od złożenia wniosku aż do zawarcia umowy. Zgodnie z regulaminem Programu, wniosek jest odrzucany wobec błędnie wpisanego adresu e-mail lub nieodczytania wiadomości w terminie umożliwiającym złożenie korekty wniosku, nawet przy braku możliwości dostępu do skrzynki.
Dopuszczenie możliwości procedowania przez pełnomocnika nie jest wystarczającym udogodnieniem. Pełnomocnik musi mieć profil zaufany lub podpis kwalifikowany. Obywatele borykający się z wykluczeniem cyfrowym podnoszą zaś, że nie mają osoby, która mogłaby i chciałaby być takim pełnomocnikiem.
Stanowisko resortu klimatu
W odpowiedzi na pismo Rzecznika Praw Obywatelskich Ministerstwo Klimatu i Środowiska poinformowało, że wprowadzenie zmiany systemu rozliczeń prosumentów wynikało z prawodawstwa europejskiego, zobowiązującego państwa członkowskie do wspierania rozwiązań zgodnych z wymogami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniającą dyrektywę 2012/27/UE.
Resort klimatu stwierdził, że traktowanie systemu elektroenergetycznego jako „magazynu ilościowego energii”, co miało miejsce w systemie net-metering, stanowiłoby bardzo duże zagrożenie dla bezpieczeństwa systemu elektroenergetycznego i byłoby nieuzasadnione z punktu widzenia całkowitych kosztów systemowych oraz potencjalnych korzyści klimatycznych i środowiskowych. Nowe zasady rozliczeń w systemie wartościowym (wartości energii) spowodowało, że prosument stał się aktywnym uczestnikiem rynku tracąc zachętę do niepotrzebnego przewymiarowania mikroinstalacji względem swoich potrzeb, a także wprowadzania wytwarzanej energii do sieci wtedy, gdy jest jej nadmiar i co za tym idzie istnieje problem z jej wykorzystaniem. System net-billing zachęca prosumentów do prawidłowego obliczenia mocy mikroinstalacji PV oraz promuje zachowania polegające na dostosowaniu generacji energii do aktualnego zapotrzebowania prosumenta na moc generowaną w tej mikroinstalacji, w tym także do wykorzystania magazynów energii. Prosumenci rozliczający się w systemie net-biling stali się aktywnymi uczestnikami rynku, podejmując świadome decyzje dotyczące zużycia energii.
W kwestii skarg, że zmiana zasad udzielania dofinansowania z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w związku z przejściem na „net billing” jest dyskryminująca dla prosumentów rozliczających się na zasadzie opustów resort klimatu stwierdził, że prawna możliwość magazynowania w sieci energetycznejenergii wyprodukowanej przez prosumentów, a następnie jej odbioru w rozliczeniu ilościowym, na co pozwala system net-metering, jest niebezpieczne dla stabilności systemu elektroenergetycznego, zwłaszcza w sytuacji kiedy ilość prosumentów zbliżała się do 1 mln. Dalsze zwiększanie ilości prosumentów na rynku w systemie rozliczeń net-metering mogłoby doprowadzić do blackoutu, zwłaszcza w okresie zimowym, kiedy instalacja fotowoltaiczna nie produkuje energii. Z tego powodu dofinansowanie z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest dedykowane jedynie dla tych prosumentów, którzy rozliczają się w systemie net-billing.
W sprawie wykluczenia prosumentów ze świadczeń osłonowych resort klimatu jest zdania, że funkcjonujące rozwiązanie w zakresie wypłat dodatku elektrycznego, wprowadzonego przepisami ustawy z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (Dz.U. 2022 poz. 2127) jest adekwatne i sprawiedliwe. Świadczenie ma na celu wsparcie gospodarstw domowych w Polsce (w tym gospodarstw dotkniętych ubóstwem energetycznym), których główne źródło ogrzewania zasilane jest energią elektryczną. Gospodarstwa domowe, które stały się prosumentami zwiększyły swoją odporność na wzrosty cen energii elektryczneji w rezultacie w zdecydowanie mniejszym stopniu odczuwają wszelkiego rodzaju wzrosty cen nośników energii i negatywne zawirowania na rynkach paliw i energii.
Resort klimatu stwierdził, że działania osłonowe zawarte w Rządowej Tarczy Solidarnościowej gwarantują ochronę każdemu odbiorcy w gospodarstwie domowym, niezależnie od tego, czy posiada instalację fotowoltaiczną. Dla posiadaczy instalacji fotowoltaicznych, limity zużycia obowiązują po wykorzystaniu przez odbiorcę darmowego wolumenu w ramach systemu net- metering. W przypadku prosumentów rozliczanych na zasadzie net-billing limity obowiązują już od początku zużycia energii elektrycznejw roku 2023. Dodatkowo, wszystkie gospodarstwa domowe, które zużywają energię elektryczną powyżej limitów, korzystają z ochrony w postaci ceny maksymalnej w wysokości 693 zł za 1 megawatogodzinę (MWh).
W kwestii formy ubiegania się o dofinansowanie z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Ministerstwo Klimatu poinformowało, że dla osób wykluczonych cyfrowo umożliwiono składanie wniosku poprzez pełnomocnika, którym może być dowolna osoba z rodziny i znajomych wskazana przez wnioskodawcę. W większości przypadków firmy zajmujące się sprzedażą i montażem paneli fotowoltaicznych, oferują bezpłatną możliwość wypełnienia wniosku o przyznanie dotacji, również składając je jako pełnomocnicy wnioskodawców, co z pewnością stanowi pomoc dla obywateli wykluczonych cyfrowo. Ponadto na terenie każdego województwa, powstała baza kontaktów do doradców energetycznych, którzy służą pomocą w odpowiedzi na pytania związane z uzyskaniem dofinansowania w ramach działalności wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
