Ochrona zbóż ozimych wschodzących i krzewiących się

Rolnicy, producenci zbóż wkładają w produkcję wiele sił, aby uzyskać w czasie żniw wysokie plony dobrej jakości. Aby tak się stało trzeba wykonać wiele działań, które w efekcie końcowym zakończą się sukcesem.

Po pierwsze należy przygotować starannie stanowisko na którym wysiane będzie zaprawione ziarno starannie wskazaną zaprawą, która ochroni wschodzące rośliny przed porażeniem przez grzyby powodujące zgorzel siewek, czy pleśń śniegową i inne choroby czasu wschodów. Kolejnym zadaniem zapraw jest zwalczanie grzybów, które ujawniają w czasie późniejszych faz rozwojowych i widoczne są w czasie, gdy zboża są wykłoszone.

Przykładami takich grzybów są sprawcy głowni i śnieci. Poza tym wśród zapraw, które można użyć do ochrony zbóż zaprawiając ziarno są takie które chronią liście rozwijających się roślin przed porażeniem przez grzyby które obecne są jesienią na liściach zbóż. Są to przykładowo patogeny wywołujące takie choroby jak: mączniaka prawdziwy zbóż i traw, septoriozy liści, rynchosporiozę zbóż, plamistość siatkową. Jakie zaprawy mają takie szerokie zakresy zwalczanych grzybów? Najczęściej są to zaprawy dwu lub trójskładnikowe, ale niektóre jednoskładnikowe zaprawy też mają właściwości ograniczania chorób liści. Teoretycznie działanie w postaci ograniczenia występowania chorób jest możliwe jeszcze w końcowej fazie krzewienia.

Czas długości działania substancji czynnych na grzyby powodujące choroby liści ulega skróceniu, gdy jesienią panują dodatnie temperatury +8^oC do +12^oC i występują opady. W takiej sytuacji zwłaszcza, gdy zastosowano najtańszą zaprawę i uprawia się odmianę wrażliwą na porażenie wymaga to zastosowania fungicydu w terminie jesiennym. Zabieg taki określa się jako T-0. W ostatnich latach ze względu na tendencje wskazujące na ocieplenie się klimatu w okresie od siewów do zimy, zboża ozime są w ciągłym wzroście, pobierają składniki pokarmowe. Sprzyja to rozwojowi zbóż, ale ten czas też wykorzystują też grzyby chorobotwórcze, aby opanować pochwy liściowe i liście. Problem obecności chorób w przypadku ozimin dotyczy w szczególności jęczmienia i pszenicy, ale nie oznacza to, że żyto, czy pszenżyto nie jest porażane przez szereg grzybów zakłócających rozwój roślin. Znaczenie ma też termin siewu. Wszystkie zboża siane wcześniej, ale też w zalecanych terminach ze względu na pogodę w powiązaniu z umiarkowaną wilgotnością gleby też w wielu przypadkach wymagają zastosowania środka grzybobójczego jesienią. O konieczności wykonania zabiegu decyduje ilość porażonych roślin przez grzyby i intensywność występowania sprawców chorób na plantacji. Rolnicy w mniejszym stopniu doceniają wykonywanie potrzeby monitoringu ozimin jesienią, a tylko dzięki temu można określić próg szkodliwości opanowania roślin przez grzyby chorobotwórcze, który jest wskazaniem do wykonania zabiegu opryskiwania T-0 z użyciem fungicydu.

W ostatnich sezonach wykonania zabiegu T-0 wymagało wiele plantacji jęczmienia i pszenicy. Producenci rolni nie zawsze widzą potrzebę wykonania takiego zabiegu, a dodatkowo tłumaczą się, że w okresie jesieni warunki do przeprowadzenia zabiegu fungicydowego na liść są nieodpowiednie. Prawdą jest, że zabieg fungicydowy wymaga, aby liście były suche, a w tym czasie często występuje rosa. Różnie też bywa z temperaturą, bo nie każdego dnia wynosi ona 8-10^oC i więcej, a siła wiatru często przekracza wymagane 4m/s. Jednak należy dążyć do wykonania zabiegu, bo występujące grzyby, gdy osiągną próg szkodliwości powodują duże straty w postaci zmniejszenia powierzchni asymilacyjnej liści, a wiadomo, że nasilenie promieni słonecznych jest mniejsze jesienią, dzień jest krótki, dlatego każdy skrawek liścia z chloroplastami jest cenny dla życia i rozwoju rośliny.

Zabieg T-0 ma głównie za zadanie likwidację porażenia zbóż przez sprawców: mączniaka prawdziwego zbóż i traw, rdzy brunatnej, rdzy żółtej, rynchosporiozy zbóż, septoriozy paskowanej liści i dodatkowo na jęczmieniu plamistości siatkowej. Nie wyklucza się też obecności innych grzybów, które w tym czasie pojawiają się w zbożach. Wprawdzie zima ostatnio jest łagodna, ale zdarzają się dni z opadami śniegu i niskimi temperaturami w dzień i w nocy. Rośliny zdrowe, wolne od porażenia przez grzyby lepiej znoszą takie przerwy w swoim rozwoju, co przyczynia się do dobrego przezimowania roślin. Wiosną takie rośliny szybciej się rozwijają bez żadnych zakłóceń.

Znajomość objawu chorób ma duże znaczenie przy określaniu sprawcy choroby. Rdza objawia się w postaci poduszek (uredini) brązowych, żółtych, brunatnych na górnej stronie blaszki liściowej. Mączniaka prawdziwego zbóż i traw poznajemy po białych poduszeczkach (grzybnia zewnętrzna) na powierzchni liści. Zwracamy uwagę na to, że przy określaniu progu szkodliwości mowa jest o pierwszych objawach choroby wywołanej przez grzyb. Oznacza to, że jest to jedna lub dwie poduszeczki na liściu rozkrzewionej rośliny, a nie jak to bywa najczęściej za pierwszy objaw uważa się pokrytą całą powierzchnię liścia. W tabeli podano fungicydy, które można zastosować do zabiegu w T-0. Ze względu na ograniczenia temperaturowe dobrze jest stosować fungicydy, które dobrze działają w temperaturze poniżej 12^oC. Są to np. środki w skład których wchodzą substancje czynne z grup chemicznych morfolin, benzimidazoli, ketoamin, czy pochodnych ketonu difenylowego. Dodatkowym wsparciem dla tych substancji czynnych mogą być substancje czynne z grupy chemicznej triazoli, które dodatkowo wspomagają w/w substancje czynne, gdy temperatura jest wyższa. Polecamy rozważenie wykonania ochrony jesienią. Rolnicy którzy zdecydowali się na wykonanie ochrony fungicydowej w terminie T-0 stwierdzali, że jest to zabieg potrzebny, bo wpływa wyraźnie na stan fitosanitarny plantacji i pozwala to na wyzwolenie pełnego potencjału plonowania roślin na plantacji.

Przykłady fungicydów do zwalczania chorób w zbożach ozimych, skutecznych również w temperaturze poniżej 12°C

* p – pszenica; pz – pszenżyto; z – żyto; j – jęczmień

dr Joanna Horoszkiewicz-Janka
prof. dr Marek Korbas
Instytut Ochrony Roślin – PIB