W razie wypadku przy pracy rolniczej lub w gospodarstwie rolnym można ubiegać się o jednorazowe odszkodowanie. Warto wiedzieć, kto ma prawo do tego świadczenia i kiedy nie przysługuje, mimo zaistnienia wypadku przy pracy rolniczej.
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje za wypadek przy pracy rolniczej
Definicję wypadku przy pracy rolniczej określa ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 208, z późn. zm.).
Za wypadek przy pracy rolniczej uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności:
· na terenie gospodarstwa rolnego, które ubezpieczony prowadzi lub w którym stale pracuje, albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem rolnym lub
· w drodze ubezpieczonego z mieszkania do gospodarstwa rolnego, albo w drodze powrotnej, lub
· podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem tych czynności, lub
· w drodze do miejsca wykonywania czynności, związanych z prowadzeniem działalności rolniczych, albo w drodze powrotnej.
Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 18 stycznia 2022 r., sygn. akt III USK 316/21 zwykłe czynności związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego to także czynności wykonywane poza terenem gospodarstwa rolnego czynności niezbędne dla jego prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego, związane w tak ścisły sposób z gospodarowaniem, że bez nich gospodarstwo nie mogłoby funkcjonować prawidłowo, czyli czynności, które służą prowadzeniu działalności rolniczej lub pozostają w czasowym, przyczynowym lub funkcjonalnym związku z jej wykonywaniem, także poza terenem gospodarstwa rolnego.
Kto może uzyskać jednorazowe odszkodowanie?
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje z tytułu wypadku przy pracy rolniczej lub gospodarstwie rolnym:
1) ubezpieczonemu rolnikowi, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej;
2) członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej.
Członkami rodziny uprawnionymi do otrzymania jednorazowego odszkodowania są:
1) małżonek;
2) dzieci własne i adoptowane, pasierbowie, wnuki, rodzeństwo spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej;
3) rodzice, osoby adoptujące, macocha, ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony przyczyniał się w znacznym stopniu do ich utrzymania albo jeżeli zostało ustalone, wyrokiem sądowym lub ugodą sądową, prawo do alimentów z jego strony.
Kiedy świadczenie nie przysługuje?
Jednorazowe odszkodowanie nie przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli:
· spowodował wypadek umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa lub
· będąc w stanie nietrzeźwości lub będąc pod wpływem środków odurzających, substancji psychotropowych lub innych środków o podobnym działaniu, sam w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku.
W wyroku z 17 lutego 2021 r., sygn. akt III USKP 25/21 Sąd Najwyższy orzekł, że odstępstwa od zasady, że rolnik wpłacający regularnie składki na ubezpieczenie wypadkowe otrzyma odszkodowanie w przypadku wypadku przy pracy na terenie jego gospodarstwa rolnego, powinny być ograniczone do wyjątkowych sytuacji, obejmujących umyślne spowodowanie wypadku, działanie zbliżone do umyślnego spowodowania wypadku oraz do sytuacji spowodowania wypadku pod wpływem alkoholu lub narkotyków.
Prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu, powstałego w wyniku wypadku nie przysługuje, w sytuacji, gdy z uwagi na upojenie alkoholowe wnioskodawca w sposób rażąco niedbały zdecydował się na jazdę z kierowcą będącym w podobnym stanie, a więc narażając się na możliwość zaistnienia wypadku i jego skutki, co podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 17 listopada 2000 r., sygn. akt II UKN 58/00.
W wyroku z 3 sierpnia 2016 r., sygn. akt I UK 439/15 Sąd Najwyższy stwierdził, że o zakwalifikowaniu zachowania jako rażąco niedbałego w rozumieniu przepisów o jednorazowym odszkodowaniu można mówić także wówczas, gdy sprawca umyślnie (świadomie, celowo) i bez uzasadnionej potrzeby narusza podstawowe zasady bezpiecznego postępowania oraz ignoruje następstwa swojego zachowania, nie przewidując (nie uświadamiając sobie), że może ono doprowadzić do wypadku, chociaż możliwość wystąpienia takiego skutku w danych okolicznościach jest łatwa do przewidzenia nawet dla osoby o niskiej przezorności i nieposiadającej specjalnej wiedzy.
Wyłączenie osoby poszkodowanej z ubezpieczenia oraz niepodleganie wnioskodawców rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu powoduje, że wypadek w sensie prawnym nie jest wypadkiem przy pracy rolniczej.
W wyroku z 10 czerwca 1999 r., sygn. akt II UKN 677/98 Sąd Najwyższy orzekł, że osoba najbliższa ubezpieczonemu rolnikowi, nie podlegająca ubezpieczeniu, która po zakończeniu pracy stanowiącej pomoc w czynnościach związanych z działalnością rolniczą tego rolnika, podejmuje inne czynności nie związane z tą działalnością i w czasie ich wykonywania ulegnie wypadkowi, nie jest uprawniona do jednorazowego odszkodowania na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nawet w przypadku, gdy rozpoczęła drogę powrotną do domu z miejsca, w którym pomagała ubezpieczonemu rolnikowi.
Dziecko rolnika spełniające przesłanki uznania za osobę najbliższą jest uprawnione do jednorazowego odszkodowania na warunkach określonych w art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Fakt, że miało ono jedynie 8 lat, nie pozbawia go prawa do jednorazowego odszkodowania, jeżeli uległo wypadkowi pomagając rodzicom (ubezpieczonym rolnikom) w pracach rolniczych – uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 czerwca 1998 r., sygn. akt II UKN 76/98.
