Optymalne zakresy pH uzależnione są od kategorii agronomicznej gleby, związanej z jej zwięzłością oraz wrażliwością uprawianych roślin na odczyn gleby. W celu ich odkwaszenia niezbędne jest wapnowanie. Jakie wapno wybrać?
Różnice w wapnowaniu gleb lekkich i zwięzłych
Wapń w większości nawozów występuje w formie: tlenkowej (CaO) i węglanowej (CaCO3). Wapno tlenkowe (szybciej działające) zaleca się na gleby zwięźlejsze, ze względu na wysoką buforowość tych gleb, czyli ich mniejszą podatność na zmiany pH.
Na lżejszych glebach celowe jest stosowanie naturalnych, czyli węglanowych form Ca i Mg, wolniej działających, a więc łagodniejszych, choć bardziej trwałych w odkwaszaniu.
Na glebach bardzo kwaśnych (pH poniżej 4) oraz zwięzłych, by osiągnąć zamierzony efekt, można jednorazowo wysiać nawet 6 t/ha czystego składnika (CaO i MgO). Jednak lepsze rezultaty daje stosowanie jednorazowo mniejszych dawek, w węższych przedziałach czasowych.
Dotyczy to zwłaszcza gleb lżejszych, z których Ca jest łatwiej wymywany. Po 2-3 wapnowaniach, co 2 lata, dawką do 2 t/ha CaO i uzyskaniu optymalnego pH, można w kolejnych latach prowadzić ten zabieg co 4 lata, by utrzymać odczyn na pożądanym poziomie.
Orientacyjne – jednorazowe dawki w t CaO/ha, umożliwiające doprowadzenie gleby do optymalnego odczynu, w zależności od zwięzłości gleby i wartości pHx
| Zwięzłość gleby i optymalny zakres jej odczynu (pHKCl) | Odczyn wapnowanej gleby – pHKCl | |||||
| bardzo kwaśny | kwaśny | lekko kwaśny | ||||
| <4 | 4-4,5 | 4,6-5 | 5,1-5,5 | 5,6-6 | 6,1-6,5 | |
| bardzo lekka – pH 5,1 – 5,5 | 3,0 | 2,5 | 1,5 | – | – | – |
| lekka – pH 5,6 – 6 | 4,0 | 3,5 | 2,5 | 1,5 | – | – |
| Średnia – pH 6,1 – 6,5 | 5,0 | 4,5 | 4,0 | 2,5 | 1,5 | – |
| Ciężka (zwięzła) – pH 6,6 – 7,2 | 6,0 | 5,5 | 5,0 | 3,5 | 2,5 | 1,5 |
X – w praktyce, jak zaznaczono w tekście, jednorazowe dawki nie powinny przekraczać 2 t na glebach lekkich i 3 t/ha na ciężkich
Ważne parametry w nawozach wapniowych
Ważnym parametrem nawozów węglanowych jest ich reaktywność. Inaczej aktywność związków Ca i Mg w odkwaszaniu gleb. Wyrażana jest w procentach w stosunku do aktywności świeżego węglanu wapnia, którą przyjęto za 100 proc. Niekiedy nawóz zawierający więcej CaO, jest mniej skuteczny w odkwaszaniu, niż mający mniej CaO, ale większą reaktywność.
Dotyczy to zwłaszcza starszych geologicznie, silnie skrystalizowanych, choć rozdrobnionych skał wapiennych, zawierających niekiedy także węglan magnezu. Wprawdzie magnez wykazuje większą siłą odkwaszającą (o 39 proc.) niż wapń, ale na ogół niższą reaktywność.
W obrębie nawozów węglanowych występują też miękkie, gąbczaste i porowate skały kredowe. Wykazują one szybką i dużą nasiąkliwość oraz rozpuszczalność w roztworze glebowym, co warunkuje szybkie działanie odkwaszające.
Innym parametrem jakościowym nawozów Ca jest stopień ich rozdrobnienia. Im skała jest drobniej zmielona, tym większa jest powierzchnia kontaktu cząstek nawozu z glebą, a tym samym szybsze działanie odkwaszające. Dotyczy to zwłaszcza dolomitu, a więc węglanowych form Ca i Mg.
Przed zakupem nawozu, warto uzyskać od sprzedawcy aktualny certyfikat. Zwracając uwagę (w przypadku kredy) na zawartość CaO (minimum 35, często około 50 proc.), ewentualnie także MgO, poza tym na typ (naturalna kopalina) i odmianę (06a lub 07a), a także reaktywność (zwykle 80-99 proc.) i zawartość wody (do 10 proc.).
Zalety stosowania nawozów wapniowych
- wapń (także magnez) odkwasza glebę i umożliwia uzyskanie optymalnego dla wzrostu i rozwoju roślin odczynu i stabilnej gruzełkowatej struktury,
- wapnowanie gleb kwaśnych zwiększa przyswajalność większości składników, zwłaszcza makroelementów i molibdenu,
- ogranicza dostępność szkodliwych dla plonu i jakości roślin metali ciężkich oraz wolnych związków glinu, manganu i żelaza, które uszkadzają włośniki korzeni i utrudniają pobieranie wody i pokarmów,
- wapń osłabia zakwaszający wpływ stosowanych nawozów mineralnych,
- ułatwia uprawę gleb zwięzłych, które stają się luźniejsze. W lżejszych oddziałuje korzystnie na ich właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne oraz żyzność.
Kiedy i jak wapnować
Najlepiej po zbiorach zbóż, przed uprawkami pożniwnymi. Chodzi o to, by podczas kolejnych zabiegów wprowadzić wapń głębiej i odkwasić cały profil glebowy. Wapnować można także w późniejszych terminach, a nawet (pod pewnymi warunkami) pogłównie oraz zimą.
Zasadą jest by wapń stosować pod przedplon, po którym będzie uprawiana roślina najbardziej wrażliwa na kwaśny odczyn. Ma to też związek z faktem, iż największa efektywność odkwaszająca występuje zwykle w drugim roku od wniesienia Ca.
Nie zaleca się wapnowania w roku, kiedy stosowany jest obornik – Ca przyśpiesza jego rozkład i straty N. Niewskazany jest też wysiew w tym terminie nawozów P i N, bowiem może skutkować przejściem fosforu w formę słabiej przyswajalną oraz straty azotu w postaci amoniaku.
Dlaczego wapnować glebę?
Kwaśny odczyn gleb, jest często główną przyczyną uzyskiwania niskich plonów. Decyduje bowiem w dużym stopniu o właściwościach gleby, jej strukturze i aktywności biologicznej, jak też przyswajalności składników pokarmowych.
