Żółta karłowatość jęczmienia uważana jest obecnie, za jedną z istotniejszych wiroz, które są obserwowane w naszym kraju. Choroba ta w szczególności w ostatnich kilku latach stanowiła poważny problem dla plantatorów zbóż, a w szczególności dla jęczmienia ozimego.
W uprawach roślin zbożowych, oprócz różnych chorób wywoływanych od lat przez grzyby, coraz częściej obserwuje się choroby spowodowane przez wirusy. Takim przykładem jest wirus żółtej karłowatości jęczmienia (BYDV – barley yellow dwarf virus). Patogen ten przenoszony jest najczęściej przez mszycę czeremchowo-zbożową lub(i) mszycę zbożową (prawdopodobnie również przez różano-trawową). Do zakażenia dochodzi bardzo łatwo już w okresie wczesno jesiennej wegetacji zbóż ozimych (najczęściej od początku września do końca października), ponieważ termin nalotu tych gatunków mszyc, pokrywa się zazwyczaj ze wschodami i początkowym wzrostem zbóż ozimych.
Zagrożenie mszycami i wirusem BYDV dotyczy wszystkich zbóż, ale najbardziej, narażone są zboża ozime w następującej kolejności: jęczmień, owies, pszenica, pszenżyto i na końcu żyto.
Objawy chorobowe żółtej karłowatości jęczmienia
Rośliny jęczmienia porażone BYDV charakteryzują się wyraźnym zahamowaniem wzrostu oraz odbarwieniem liści (intensywne żółte przebarwienia), które najpierw pojawiają się na ich wierzchołkach a następnie schodzą ku dołowi. Natomiast blaszki liściowe chorych roślin staja się sztywne i ustawione pod kątem ostrym.
Jeżeli popatrzylibyśmy z góry na taką porażoną plantację, to łatwo można by wyróżnić wyraźnie zagłębione, nieregularne żółte place, porozrzucane po całym polu. Spowodowane jest to tym, iż porażone rośliny nadmiernie się krzewią (wręcz płożą), co powoduje zmiany w samym pokroju roślin jęczmienia.
Skutki porażenia BYDV
W wyniku silnego porażenia wirusem żółtej karłowatości może dojść do niewykształcenia kłosów lub niedostatecznego wykształcenia ziarna. Natomiast porażenie wirusem żółtej karłowatości, roślin jęczmienia w późniejszej fazie rozwojowej (pod koniec krzewienia), może doprowadzić do tego, że w ogóle nie wejdzie on w fazę strzelania w źdźbło, a jeśli nawet uda mu się wytworzyć kłos, to będzie on zazwyczaj płonny lub w dużej mierze wypełniony nie wartościowym ziarnem (tzw. pośladem).
Żółta karłowatość jęczmienia może spowodować dość znaczne obniżenie plonu ziarna, dochodzące nawet do 30-40 proc. w jęczmieniu ozimym i pszenicy ozimej.
Szkodliwość mszyc – na czym polega
Bezpośrednia – polega na wysysaniu soków z liści jęczmienia czy innych zbóż w których zawarte są asymilaty niezbędne do ich prawidłowego rozwoju. Częściowy ubytek tych asymilatów w końcowym etapie może prowadzić do zahamowania wzrostu całej rośliny. Pośrednia – po części związana jest z pierwszą, gdyż mszyce bytując na liściach i wysysając sok przy okazji wprowadzają wirusy wywołujące różne groźne choroby w tym i żółtą karłowatość jęczmienia (BYDV). Szkodliwość pośrednia jest bardziej niebezpieczna dla jęczmienia.
Ochrona przed żółtą karłowatość jęczmienia
Najlepsza ochrona jęczmienia przed BYDV – to skuteczne zwalczanie mszyc przy pomocy insektycydów, najlepiej około 4-5 tygodni po wschodach lub w fazie 3-5 liści, jeżeli oczywiście zaobserwujemy pierwsze pojawy mszyc w tym terminie czy w tej fazie rozwojowej jęczmienia.
Liczebność i szkodliwość mszyc związana jest przeważnie z przebiegiem warunków pogodowych w danym sezonie wegetacyjnym, gdyż ciepła jesień i łagodna zima sprzyja przeżyciu i dalszemu rozwojowi danej populacji.
Próg ekonomicznej szkodliwości dla plantacji produkcyjnej jęczmienia ozimego w okresie jesieni wynosi 3-5 mszyc, zlokalizowanych na dolnych partiach losowo wybranych 100 roślin, będących w fazie 2-4 liści.
Insektycydy na mszyce w jęczmieniu
Plantator ma do dyspozycji jedynie 10 insektycydów, które niestety należą do tej samej grupy chemicznej, tj. pyretroidów. Jest to o tyle istotne, iż praktycznie wyklucza możliwość rotacji tych s.cz., co z czasem może doprowadzić do uodpornienia się całej populacji mszyc na tę grupę chemiczną. Niewątpliwie taki stan rzeczy może w bardzo krótkim przedziale czasowym, spowodować wystąpienie problemów ze skutecznym eliminowaniem takich mszyc z plantacji jęczmienia.
Naniesione pyretroidy, działają na mszyce kontaktowo, a na roślinie jęczmienia ich działanie jest powierzchniowe. Efektywność tej grupy chemicznej jest bardzo wysoka, pamiętajmy jednak, iż insektycydy z tej grupy, muszą być stosowane najlepiej w temperaturze powietrza 5-18 (20)°C.
Pierwszym przykładem takiej s.cz. jest lambda-cyhalotryna, która jest składnikiem 4 insektycydów, tj. Globelambda, Kidrate, Sparrow i Sparviero (dawka 0,075 l/ha). Natomiast drugim przykładem takiej s.cz. jest gamma-cyhalotryna, która wchodzi w skład 6 insektycydów, tj. Cihalotrin 60 CS, Modivo 60 CS, Nexide 60 CS, Nonnus 60 CS, Rapid 060 CS i Vantex 60 CS (dawka 0,080 l/ha).
Wszystkie te insektycydy należy stosować zaraz po zaobserwowaniu pierwszych pojawów mszyc lub w odpowiedniej (zalecanej) przez producenta, fazie rozwojowej jęczmienia, maksymalnie jeden raz w sezonie wegetacyjnym.
Niezbędne działania profilaktyczne
Dopełnieniem ochrony insektycydowej musi być zawsze profilaktyka i odpowiednia agrotechnika, które powinny sprowadzać się do następujących działań:
- dobór odmian tolerancyjnych na zasiedlanie przez mszyce,
- ochrona wrogów naturalnych mszyc,
- zwiększone o 20-25 proc. nawożenie fosforowe, które pobudza system korzeniowy do rozwoju oraz potasowe, które zwiększa tolerancję ozimin na czynniki stresowe, zarówno biotyczne jak i abiotyczne,
- obniżenie o 10 proc. w porównaniu do zalecanego, nawożenia azotowego (ponieważ przenawożone azotem rośliny jęczmienia sprzyjają rozwojowi mszyc),
- właściwie dobrane zmianowanie i płodozmian (ograniczenie gatunków uprawnych z rodziny traw),
- izolacja przestrzenna plantacji od innych roślin zbożowych oraz kukurydzy,
- usuwanie innych roślin będących żywicielami mszyc, tj. czeremcha czy gatunki chwastów jednoliściennych,
- opóźniony siew ozimin (wystarczy już zaledwie 5-7 dni).
Każdy z wymienionych insektycydów nie ma rejestracji w stosowaniu jesienią w jęczmieniu ozimym