Kończący się sezon prac polowych stanowi doskonałą okazję do tego, by sprawdzić stan oleju w użytkowanym sprzęcie rolniczym. A że do pracy maszyn i ciągników wykorzystuje się różne oleje, dlatego do każdego układu z olejem trzeba podejść indywidualnie.
Sprawne funkcjonowanie parku maszynowego w gospodarstwie wiąże się z koniecz-nością dostępu do następujących grup olejów: silnikowego, przekładniowego i hydraulicznego. Pracy każdego z olejów towarzyszy jego stopniowe zużywanie się i degradacja, dlatego istotnym elementem obsługi sprzętu technicznego pozostaje wymiana oleju.
Olej smarujący silnik spalinowy traci w okresie eksploatacji swoje właściwości w konsekwencji zanieczyszczeń zewnętrznych, rosnącej zawartości ściernych produktów zużycia elementów silnika, produktów spalania i utleniania oleju. Największy wpływ na procesy związane z degradacją oleju ma temperatura jego pracy. Na skutek bardzo wysokiej tempera-tury dochodzi do termicznego rozkładu oleju połączonego z wytwarzaniem osadów węglo-wych. Temperatura oleju w silniku zależy od obciążenia silnika, jego stanu technicznego, zmian temperatury otoczenia, a także intensywności chłodzenia.
Do najbardziej widocznych objawów procesu starzenia oleju zalicza się zmianę jego barwy na bardzo ciemną.
Wbrew pozorom starzenie oleju przebiega w niejednakowym tempie w okresie eksploatacji, nawet w przypadku tego samego typu silnika. Wynika z tego, że w wielu przypad-kach olej przeznaczony do wymiany może cechować się jeszcze dobrymi właściwościami użytkowymi, wykazując zdolność do dłuższej eksploatacji niż zaleca to producent pojazdu. Wynika z tego, że precyzyjne ustalenie czasu wymiany oleju może być utrudnione, zależy bowiem od wielu czynników. Niezależnie od tego producenci pojazdów z reguły podają w instrukcjach obsługi zalecany czas wymiany oleju smarującego.
Na ogół za właściwy czas wymiany oleju przyjmuje się okres, w którym olej przekracza graniczną zawartość cząstek stałych, graniczną lepkość i liczbę zasadową. Przykładowo, w sytuacji zmiany lepkości o więcej niż 25% lepkości oleju świeżego trzeba dokonać wymiany oleju w silniku. W niektórych przypadkach wartości graniczne wybranych cech oleju mogą ulegać zmianie w czasie. Takim przypadkiem są silniki o dużym przebiegu, które spalają znaczne ilości oleju. Jeśli w tej grupie silników konieczne jest częstsze dolewanie oleju, to taka czynność prowadzi do nieznacznej regeneracji właściwości użytkowych oleju i wydłużenia okresu jego wymiany.
Elementem układu smarowania silnika, ograniczającym zanieczyszczenie oleju jest sprawne działanie zestawu filtrów. Wymianę oleju w silniku bezwzględnie zaleca się prze-prowadzać wraz z wymianą filtra. W silnikach o gorszym stanie technicznym zaleca się wymianę oleju z większą częstotliwością. Dobór oleju do silnika wymaga uwzględnienia cechy, jaką jest jego praca w określonym zakresie temperatur zewnętrznych, co jest równoznaczne z zastosowaniem olejów sezonowych (zimowych i letnich) lub wielosezonowych.
Oleje przekładniowe w ciągnikach i maszynach rolniczych, z racji specyfiki warunków pracy wymagają wymiany z inną częstotliwością niż oleje silnikowe. Dobierając olej przekładniowy zwraca się uwagę na takie cechy jak: smarność, lepkość, temperaturę krzepnięcia i udział dodatków uszlachetniających, które stanowią o doskonałości wypełniania funkcji roboczych szczególnie pod dużym obciążeniem charakteryzującym działanie kół zębatych w przekładniach.
Olej w układzie hydraulicznym również podlega zużyciu, zarówno ilościowemu (w konsekwencji przecieków) jak też jakościowemu. Zasady doboru oleju hydraulicznego określają wytyczne w instrukcjach obsługi danych modeli ciągników. Oleje poszczególnych producentów mogą nieznacznie różnić się właściwościami, wśród których najistotniejsze znaczenie wykazują: wskaźnik lepkości, trwałość lepkości, trwałość chemiczna (odporność na utlenianie się i pienienie), ochrona antykorozyjna, wymiana ciepła z otoczeniem i zdolność do przenoszenia energii ciśnienia.
Zagospodarowanie oleju po wymianie stanowi kluczowy element bezpiecznego obchodzenia się z materiałami eksploatacyjnymi po zużyciu. Przepracowane oleje zawierają liczne związki zagrażające środowisku naturalnemu, dlatego nie można dopuścić do ich kontaktu z glebą i zbiornikami wodnymi, których zanieczyszczenie mogłoby prowadzić do zaniku życia biologicznego. Zużyty olej pochodzący z różnych układów ciągnika i maszyn wymaga zutylizowania. Ponieważ jest to złożony proces, więc najkorzystniejszym rozwiązaniem jest przekazanie zużytego oleju jako odpadu jednostce wyspecjalizowanej w jego bezpiecznym zagospodarowaniu.
Marek Gaworski
SGGW Warszawa
