Na świecie obserwuje się coraz większe zapotrzebowanie na rośliny oleiste w związku z rosnącą konsumpcją olejów roślinnych. Rzepak jest najważniejszą rośliną oleistą w Europie i w Polsce. W Europie produkuje się rocznie około 21 mln ton rzepaku na powierzchni prawie 6,5 mln hektarów przy średnich plonach około 3,3 t/ha. Plony rzepaku w Polsce są niższe i ocenia się, że potencjał plonowania tej rośliny nie jest w pełni wykorzystany. Istnieje również pewne zagrożenie, że w Polsce te plony mogą jeszcze ulec zmniejszeniu ze względu na konieczność ograniczenia nawożenia azotem w związku z programem azotanowym, którego część przepisów zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2019 roku.
24 stycznia 2019 roku na zebraniu naukowym Polskiego Towarzystwa Agronomicznego w Katedrze Agronomii na Wydziale Rolnictwa i Biologii SGGW w Warszawie Dyrektor Generalny Polskiego Stowarzyszenia Producentów Oleju (PSPO) – Adam Stępień wygłosił referat pt. “Rzepak jako roślina oleisto-białkowa. Znaczenie uprawy rzepaku w Polsce z perspektywy kluczowych mechanizmów rynkowych determinujących popyt na produkty jego przerobu”. W swoim wystąpieniu dyrektor podkreślił rosnące zapotrzebowanie na rzepak i jego znaczenie, nie tylko jako rośliny oleistej, ale również białkowej.
– W Polsce 10 zakładów skupionych w naszym Stowarzyszeniu przerabia rzepak na olej wykorzystywany na cele żywnościowe i do produkcji biodiesla. Średnio w roku przerabiamy w tłoczniach PSPO 2,5 mln ton rzepaku, ale mamy większe możliwości. Przerób rzepaku zależy od ilości posiadanego surowca, którego w Polsce – biorąc pod uwagę możliwości rynkowe – brakuje. Zbiory w 2014 roku, które wyniosły nieoficjalnie około 3,5 mln ton, pokazały nasz faktyczny potencjał w tym zakresie – powiedział dyrektor Adam Stępień.
Rocznie produkujemy w Polsce około 1 mln ton oleju surowego, ponad 400 tys. ton oleju rafinowanego i prawie 1,5 mln ton pasz rzepakowych – głównie śruty, ale też makuch rzepakowy. Obecnie uprawiane odmiany bezerukowe sprawiają, że olej rzepakowy jest jednym z najzdrowszych olejów na świecie, wyróżnia się wysoką zawartością kwasów omega 3 i omega 6, a w jego składzie dominuje kwas oleinowy.
– Rozwija się również rynek biopaliw, a produkując biopaliwa, produkuje się paszę wysokobiałkową – śrutę rzepakową. Uniwersalna jakość oleju rzepakowego, zarówno do celów spożywczych, jak i na biopaliwa, pozwoliła na rozwój branży rzepakowej – dodał dyrektor.
W Polsce potrzebujemy więcej surowca, choć często polski rzepak chętnie znajduje nabywców także zagranicą. Sama śruta rzepakowa jest doskonałą paszą białkową i sprzedając ten cenny surowiec poza granice Polski, a tak się niestety dzieje z wielu względów, sami pogłębiamy deficyt białkowy w kraju. Mimo, że powierzchnia uprawy tej rośliny w ciągu ostatnich 10 lat podwoiła się i obecnie rzepak zajmuje około 10% w strukturze zasiewów, nadal zbiory nie są wystarczające do zapewnienia mocy przerobowych zakładów PSPO.
W związku z dużym zapotrzebowaniem na rzepak i stosunkowo niskimi jego plonami w Polsce, są duże wyzwania dla odpowiedniej agrotechniki tej rośliny. Należy pamiętać, że rzepak jest trudny w uprawie i reaguje znacznymi zniżkami plonu przy uchybieniach agrotechnicznych, np. opóźnionym terminie siewu czy też nieprawidłowej ochronie przed agrofagami.
Autor: dr hab. Irena Suwara
