– Polityka wspierająca głównie mniejsze gospodarstwa i ograniczająca obrót ziemią zakonserwowała nasze rolnictwo w nieadekwatnej do obecnych czasów i nowych wyzwań strukturze i zahamowała wzrost jego wydajności. Zjawisko tzw. zaczepiania się o ziemię wynikające z chęci skorzystania z przywilejów podatkowych i ubezpieczeniowych związanych z posiadaniem chociażby jednego hektara ziemi rolnej skutecznie hamuje niezbędne zmiany strukturalne – twierdzi Grzegorz Brodziak, wiceprezes Polskiej Federacji Rolnej.
Na portalu Polskiej Federacji Rolnej opublikowana 24 sierpnia została analiza stanu polskiego rolnictwa przygotowana na potrzeby debaty Towarzystwa Ekonomistów Polskich w ramach cyklu #Gospodarka przez Grzegorza Brodziaka, prezesa zarządu Goodvalley Agro S.A., wiceprezesa Polskiej Federacji Rolnej, wiceprezesa Krajowego Związku Pracodawców Producentów Trzody Chlewnej Polpig.
Zdaniem Grzegorza Brodziaka wojna na Ukrainie i związane z nią uwolnienie wymiany handlowej Ukrainy z UE od ceł i kontyngentów odsłoniły główne problemy i perspektywy polskiego rolnictwa. To otwarcie granic pozostanie z nami na stałe, determinuje je zarówno układ stowarzyszeniowy Ukrainy z UE z 2014 r. (na który powołują się przedstawiciele Ukrainy protestując przeciwko zamknięciu granic pięciu państw UE dla eksportu zbóż), jak i konieczność integracji Ukrainy z UE po zakończonej (w jakikolwiek sposób) wojnie.
– Podstawowym atutem Ukrainy jest posiadanie prawie 30% światowych zasobów czarnoziemów. Nieefektywne gospodarstwa komunistyczne zamienione na wspierane przez państwo, wielkie, efektywne holdingi kontrolują prawie 30% gruntów ornych. Nowoczesne techniki uprawy, sprzęt i technologie przetwórcze spowodują, że polskie rolnictwo stanie w obliczu silnej konkurencji. – twierdzi Grzegorz Brodziak.
Przyszłość polskiego rolnictwa wyznaczają dwa główne scenariusze:
Pierwszy scenariusz jest realizowany obecnie, a wyraża się w łatwym dostępie do płatności bezpośrednich dla małych gospodarstw, które utrzymują się z tych płatności; dzieje się to kosztem dużych, towarowych gospodarstw z powodu nieracjonalnego alokowania środków w KPS dla WPR 2023-2027. Takie działania ograniczają rozwój dużych gospodarstw, mogących konkurować na rynku. Dodatkowo modernizację sektora spowalnia negatywne postrzeganie Europejskiego Zielonego Ładu i brak strategii wspierającej konkurencyjność.
– Polityka poszczególnych rządów po roku 1989 wspierająca głównie mniejsze gospodarstwa i ograniczająca obrót ziemią zakonserwowała nasze rolnictwo w nieadekwatnej do obecnych czasów i nowych wyzwań strukturze i zahamowała wzrost jego wydajności. Według danych ostatniego spisu rolnego mamy w Polsce ponad 1,3 mln gospodarstw o średniej powierzchni 11,32 ha, chociaż praktyka pokazuje, że gospodarstw towarowych, dostarczających produkty na rynek, jest co najwyżej kilkaset tysięcy. Zjawisko tzw. zaczepiania się o ziemię wynikające z chęci skorzystania z przywilejów podatkowych i ubezpieczeniowych związanych z posiadaniem chociażby jednego hektara ziemi rolnej skutecznie hamuje niezbędne zmiany strukturalne – tłumaczy Grzegorz Brodziak.
Drugi scenariusz dla polskiego rolnictwa jest bardziej efektywny, ale nie jest realizowany. Zakłada on skoncentrowane działania na wzmacnianiu konkurencyjności polskiego rolnictwa poprzez inwestowanie w rolnictwo o potencjale rozwojowym oraz stworzenie korzystnych warunków dla nowoczesnych producentów, zdolnych konkurować z rosnącym potencjałem ukraińskiego rolnictwa. W tym scenariuszu uwzględnia się również funkcjonowanie małych, specjalistycznych producentów produkujących na rynki lokalne oraz/lub zaspokajających specyficzne potrzeby klientów oczekujących np. rzadkich odmian zbóż czy mięsa z rodzimych gatunków zwierząt.
– (niezbędne jest) zadbanie o harmonijny rozwój rolnictwa tak, by pomoc obejmowała tylko podmioty rzeczywiście zajmujące się produkcją rolną, a nie pozyskiwaniem środków z dopłat – mówi Grzegorz Brodziak. – W tej strategii muszą znaleźć się rozwiązania uwzględniające napływ dużych ilości tanich płodów rolnych na rynek polski, w tym stworzenie warunków dla (…) przetwórstwa, a także kreowanie warunków pozwalających producentom rolnym przechodzić do sektorów generujących wyższe marże, co pozwoli w najlepszy możliwy sposób wchłonąć i racjonalnie wykorzystać tańsze surowce rolne z Ukrainy.
Niezbędna w tej strategii jest też rozbudowa infrastruktury kolejowej, drogowej i portowej, aby produkty rolne sprawnie przesyłać dalej do krajów trzecich, a powinno się to dziać w ścisłej współpracy z Unią Europejską.
Grzegorz Brodziak podkreśla, że kluczowym elementem przyszłości polskiego rolnictwa jest zrozumienie znaczenia żywności jako dobra strategicznego: obecnie Polska osiąga samowystarczalność żywnościową, ale otwarcie na globalne łańcuchy dostaw może zachwiać tą niezależnością.
– Utrzymaniu samowystarczalności nie sprzyja nieefektywna struktura rolnictwa i brak strategii rozwoju dla poszczególnych jego sektorów. W Polsce widać to wyraźnie na przykładzie sektora trzody chlewnej, w którym na przestrzeni ostatnich dwóch dekad doszło do zmniejszenia produkcji o ponad połowę, co w efekcie oznacza, że ponad 50% wieprzowiny konsumowanej w Polsce pochodzi z importowanych żywych świń i mięsa – tłumaczy Grzegorz Brodziak.
Decyzje podjęte w obecnym okresie będą miały długotrwały wpływ na przyszłość polskiego rolnictwa. Wobec napływu ukraińskich produktów rolno-spożywczych, kluczowe jest wypracowanie skutecznych strategii, które zapewnią zrównoważony rozwój, konkurencyjność oraz spełnienie oczekiwań konsumentów.
Analiza Grzegorza Brodziaka otwiera debatę na temat dalszych kierunków rozwoju polskiego rolnictwa. Wyzwania stojące przed sektorem stwarzają szansę do zastosowania mądrych strategii, które zapewnią jego przetrwanie, wzrost i zrównoważoną produkcję w dynamicznie zmieniającym się kontekście globalnym.
