Kiszonka z całych roślin kukurydzy traktowana jest dziś za podstawową paszę objętościową, skarmianą przez krowy mleczne i bydło opasowe przez 365 dni w roku. Jej cechami powinna być wysoka jakość, minimalne straty składników pokarmowych oraz duża odporność na rozkład tlenowy po odkryciu.
Pierwszym krokiem do przygotowania dobrej kiszonki z kukurydzy jest określenie terminu jej zbioru. Najważniejszym parametrem decydującym o rozpoczęciu żniw jest sucha masa całych roślin. Optymalnie powinna się mieścić w przedziale od 30 do 35%. Wówczas zachowana jest równowaga pomiędzy zawartością skrobi, a strawności i zawartością włókna. Kukurydza jest idealnym źródłem skrobi dla krów mlecznych. Należy jednak pamiętać, że skrobia występuje tylko w ziarnie kukurydzy. Z tego też względu nie należy się zbyt śpieszyć z terminem zbioru kukurydzy na kiszonkę z całych roślin. Powinno się go przeprowadzić w momencie wykształcenia kolby oraz wypełnienia jej ziarnem, a więc w fazie dojrzałości ziarna od woskowej do szklistej. Kukurydza koszona w tym stadium dojrzałości zawiera od 29 do 35% suchej masy w całej roślinie, zaś w kolbach 45-50%. W takiej sytuacji udział kolb stanowi 45-55% masy całych roślin. W trakcie zbioru rośliny najczęściej rozdrabniane są na sieczkę długości 0,5-1,5 cm. Przy takim rozdrobnieniu uzyskuje się uszkodzenie ziaren, co poprawia proces kiszenia oraz powoduje brak niedojadów. Wartość pokarmowa kiszonki z kukurydzy wyraźnie wzrasta wraz z dojrzałością rośliny. Pamiętajmy, że ziarno kukurydzy wraz z kolbą decydują o ilości, jak i o jakości zakiszanego produktu.
Kukurydza koszona we wczesnych fazach rozwojowych, to jest kiedy zawiera poniżej 29% suchej masy, odznacza się mniejszą ilością skrobi przy dużej zawartości łatwo rozpuszczalnych cukrów. Podczas zakiszania w takich kiszonkach proces fermentacji przebiega gwałtownie, a jego wynikiem jest powstanie dużej ilości kwasu octowego i etanolu. Taka kiszonka jest niechętnie pobierana przez zwierzęta, zaś zawarta w niej skrobia ulega niemal w całości szybkiemu rozkładowi w żwaczu. Skutkuje to znacznym obniżeniem kwasowości treści żwacza, zwiększając ryzyko wystąpienia choroby metabolicznej – kwasicy.
Wiarygodna metoda służącą do określania suchej masy w świeżej zielonce z kukurydzy jest pomiar w kuchence mikrofalowej. W tym celu najpierw trzeba zerwać kilka roślin kukurydzy, z różnych miejsc pola. Sprawi to, że próba będzie reprezentatywna dla całego areału. Następnie trzeba materiał dobrze rozdrobnić, tak aby wszystkie ziarniaki zostały rozbite. Po dokładnym wymieszaniu odważa się próbkę przeznaczona do analizy. Może to być np. 100 g. Próbkę wkłada się do kuchenki mikrofalowej i podgrzewa, by wysuszyć próbkę. Przed samozapłonem zabezpiecza się ją przez włożenie do mikrofalówki szklanki z wodą. Następnie, co 2-3 minuty waży się badaną próbkę, tak długo, aż jej masa nie będzie się zmieniać. Dla przykładu, jeśli taka próbko waży 32 g, to znaczy, że materiał zawiera 32% suchej masy.
Kukurydza jest wrażliwa na przymrozki jesienne. Po pierwszych przymrozkach należy w ciągu 10-15 dni zakończyć zbiór jej na kiszonkę. Długie przetrzymywanie kukurydzy na pniu jest niecelowe, następuje bowiem namnażanie się na niej grzybów pleśniowych. Zielonka z kukurydzy zebrana przy zawartości suchej masy powyżej 35% jest sucha i twarda. Utrudnia to jej rozdrobnienie oraz uniemożliwia dokładne ubicie w silosie. Bakterie fermentacyjne mają utrudniony dostęp do wnętrza komórek roślinnych, co powoduje, że procesy zakiszania są powolne, odczyn pH nie osiąga wartości optymalnej, a kwasy organiczne (octowy i propionowy) decydujące o stabilności tlenowej są redukowane. W zakiszanej masie pozostają wypełnione powietrzem wolne przestrzenie, gdzie dobre warunki do rozwoju znajdują grzyby pleśniowe.
Kilka słów trzeba powiedzieć o stopniu rozdrobnienia roślin w trakcie ich zbioru. Rozdrobnienie całych roślin kukurydzy za pomocą sieczkarni tradycyjnych sprawia, że uzyskuje się najczęściej cząstki długości 0,5-1,5 cm. Takie rozdrobnienie pozwala na dokładne ubicie pryzmy i stworzenie optymalnych warunków beztlenowych w zakiszanej masie. Tak wyprodukowana kiszonka jest wysokiej jakości oraz cechuje się małymi stratami składników pokarmowych. Już po 7-8 tygodniach można przeznaczać ją do skarmiania. Folię odkrywa się tylko z takiej części silosu, jaką trzeba będzie jednorazowo pobrać. Ściana kiszonki w silosie powinna być pionowa, aby jej kontakt z powietrzem był jak najmniejszy. Powinno się wybierać tylko tyle kiszonki, ile jest niezbędne na jeden odpas.
Prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz
