Do grupy nawozów naturalnych zalicza się obornik, gnojowicę i gnojówkę. Przy produkcji nawozów naturalnych w gospodarstwie rolnym ważne jest stosownie takich rozwiązań, które umożliwią zachowanie jak największej pierwotnej wartości nawozowej odchodów pochodzących od zwierząt oraz ograniczenie do minimum strat suchej masy i składników mineralnych do środowiska przyrodniczego.
Nawozy organiczne to nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszaniny substancji organicznych, w tym komposty, także wyprodukowane przy udziale dżdżownic. Do tej grupy nawozów (mimo, że nie jest to objęte formalną klasyfikacją) należy również zaliczyć resztki pożniwne, stanowiące istotny element gospodarowania materią organiczną.
Stosowanie nawozów naturalnych i organicznych stanowi ważny element w prawidłowo prowadzonej agrotechnice, oddziałując korzystnie na właściwości gleby. Nawozy te korzystnie wpływają na właściwości fizyczne gleb, w tym między innymi na wzrost porowatości i pojemności wodnej, poprawę struktury oraz stosunków powietrzno-wodnych, a także zmniejszenie ciężaru objętościowego. Korzystny wpływ tych nawozów obserwuje się również w przypadku właściwości fizykochemicznych gleb, gdyż oddziałują one na zwiększenie pojemności sorpcyjnej gleb, a także wysycenie kompleksu sorpcyjnego kationami. W efekcie ich stosowania dochodzi również do poprawy właściwości chemicznych gleb. Następuje zwiększenie zawartości próchnicy i udziału frakcji kwasów huminowych, a także form aktywnych, ruchomych i zapasowych makro- i mikroskładników pokarmowych. Kwasy huminowe stanowiąc znakomite lepiszcze drobnych cząsteczek gleby wpływają na tworzenie struktury gruzełkowatej. Gleby charakteryzujące się dobrą strukturą gruzełkowatą odznaczają się korzystnymi stosunkami wodno-powietrznymi, sprzyjając między innymi rozwojowi systemu korzeniowego, co w znaczący sposób przekłada się na lepsze pobieranie wody i składników mineralnych przez rośliny.
Stosowanie nawozów naturalnych i organicznych przyczynia się również do poprawy właściwości biologicznych gleb. W efekcie ich aplikacji dochodzi między innymi do rozwoju mikroorganizmów glebowych, powstawania koloidów organicznych oraz zwiększenia aktywności mikrobiologicznej, prowadzącej do zwiększenia efektywności mikrobiologicznych procesów rozkładu substancji organicznej. Stanowią one źródło naturalnych biostymulatorów, a także dostarczają pożywki dla mikroorganizmów glebowych. Bardzo ważny wpływ tych nawozów związany jest z ich oddziaływaniem na ograniczenie aktywności patogenów glebowych.
Nawozy naturalne i organiczne wpływają na zwiększenie zdolności buforowych gleb w stosunku do zmian odczynu, co w znacznym stopniu chroni przed pojawieniem się mobilnych form pierwiastków, które w nadmiarze wpływają toksycznie na rośliny. Chronią one gleby, szczególnie zdegradowane, przed nadmiarem substancji toksycznych, a także zwiększają ich odporność na degradację chemiczną. Łagodzą także ujemny wpływ niezrównoważonego nawożenia mineralnego, szczególnie zbyt wysokimi dawkami nawozów azotowych i potasowych. Wywierają również mniejszy wpływ na eutrofizację wód w stosunku do nawozów mineralnych.
Wartość nawozowa nawozów naturalnych zależy od zawartości suchej masy, ilości azotu ogólnego i mineralnego, a także pozostałych składników mineralnych. W przypadku nawozów organicznych ich wartość nawozowa zależy od suchej masy, zawartości azotu oraz stosunku węgla do azotu, a także zawartości składników mineralnych, jak również składników niekorzystnie oddziałujących na glebę czy roślinę. Zawartość suchej masy i azotu oraz stosunek C:N wpływają na szybkość rozkładu nawozów po wprowadzeniu do środowiska glebowego. Przy stosunku C:N szerszym od 33,3:1 dochodzi do trwałego unieruchomienia azotu mineralnego gleby, zaś przy stosunku C:N w przedziale od 22,2:1 do 33,3:1 następuje przejściowe unieruchomienie azotu mineralnego gleby. Z kolei stosunek C:N węższy od 22,2 wiąże się z bezpośrednią mineralizacją organicznych form azotu. Przyjmuje się, że dolna granica zawartości azotu w nawozach organicznych, która chroni przed trwałym unieruchomieniem azotu mineralnego gleby wynosi 12 kg N na ha.
Nawozy organiczne i naturalne stanowią bardzo cenne źródło makro- i mikroelementów dla roślin, a ich korzystne oddziaływanie uzależnione jest od rodzaju nawozu. Poza gnojówką i gnojowicą charakteryzują się one również powolnym tempem uwalniania azotu mineralnego. Obornik zawiera średnio na tonę nawozu: 3 – 8 kg azotu, 0,5 – 2,0 kg fosforu i 4,0 – 8,5 kg potasu. W przypadku obornika jego korzystne oddziaływanie na właściwości gleby widoczne jest przez kilka lat, przy czym w okresie 3 lat rośliny mogą wykorzystać około 50% azotu wniesionego z obornikiem. W pierwszym roku wykorzystanie azotu wynosi około 30%, w drugim – 12%, zaś w roku trzecim – 8%. W przypadku fosforu i potasu wykorzystanie tych makroskładników z nawozów w pierwszym roku po zastosowaniu obornika wynosi odpowiednio 20 i 60%. Gnojowica stanowi źródło średnio od 3,5 do 9,1 kg azotu, 0,6 do 2,9 kg fosforu oraz 1,2 do 7,4 kg potasu w tonie nawozu. Z kolei z toną gnojówki wprowadza się do gleby średnio 4 kg azotu, 0,7 kg fosforu i 6 kg potasu.
Artykuł został opublikowany w lipcowym/sierpniowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska
