Szpaki, wróble, dziki, wilki – lista zwierząt niszczących uprawy jest długa, a skutecznych metod ochrony niewiele. Szczególnym problemem jest ochrona upraw przed zwierzętami chronionymi prawnie. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska pismem z dnia 26 października 2023 r., przekazała Krajowej Radzie Izb Rolniczych wytyczne na ten temat.
Zwierząt objętych ochroną gatunkową nie wolno umyślnie zabijać, okaleczać, chwytać, przetrzymywać, ale też płoszyć i niepokoić – za złamanie tego zakazu grozi grzywna lub nawet więzienie.
Do gatunków chronionych należą m.in. żubr, bóbr, wilk, niedźwiedź, a w przypadku ptaków, jedynie niewielka grupa zagrożonych lub niezwykle rzadkich i wrażliwych gatunków: głuszec, cietrzew, kulon, rybołów, gadożer, orlik grubodzioby, orzeł przedni, syczek, puszczyk mszarny. Ptaków nie wolno niepokoić w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących, dlatego trzeba wiedzieć, czy dany teren – pole uprawne, obiekt hodowlany – jest miejscem noclegu, rozrodu lub wychowu młodych, bądź miejscem żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących.
Nie oznacza to, że rolnik jest bezradny: nawet w takich sytuacjach można wykonać płoszenie, ale przed rozpoczęciem takich działań należy uzyskać zezwolenie właściwego terytorialnie regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Należy również mieć świadomość, że używanie urządzeń płoszących bez zezwolenia jest czynem zagrożonym karą aresztu lub grzywny.
Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska przypomina, że podstawową formą ochrony dobytku przed szkodami wyrządzanymi przez te zwierzęta jest jego zabezpieczenie: właściciel lub użytkownik mienia przewidując możliwość wyrządzenia szkody przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową, w pierwszej kolejności sam powinien podjąć stosowne czynności, zmierzające do uniknięcia szkody lub zminimalizowania jej rozmiarów.
Przez takie czynności można rozumieć zastosowanie siatek ochronnych nad uprawami – choć GDOŚ zastrzega, że jest to korzystne cenowo tylko na niezbyt dużych powierzchniach. Samo przykrycie siatką nie wymaga zezwolenia, a przy prawidłowym stanie technicznym siatki jest to rozwiązanie skuteczne i nie szkodzące zwierzętom; Dyrekcja sugeruje jednak, że siatka powinna mieć jak najmniejsze oczka i jak najgrubszy splot (żeby była widoczna dla ptaków)
Biorąc pod uwagę to rozwiązanie można również domyślać się, że do czynności zmierzających do uniknięcia szkody należy ogrodzenie upraw tak, by nie były one dostępne dla wilków czy dzików.
W piśmie skierowanym do KRIR wymienione są wszystkie znane metody odstraszania ptaków, od akustycznych po biologiczne. Ta ostatnia to użycie sokoła – oczywiście poprzez zatrudnienie sokolnika. Sokolnik może wybrać czas i miejsce wypuszczenia drapieżnika, jak również jego gatunek, w zależności od potrzeb, więc zastosowanie tej metody nie wywołuje negatywnego wpływu na inne gatunki zwierząt. W związku z faktem, iż ptak drapieżny porusza się praktycznie bezszelestnie, ochrona biologiczna nie powoduje żadnego hałasu. Na zastosowanie tej metody należy mieć zezwolenie (bądź musi je posiadać wykonujący usługę sokolnik), ale jest ona bardzo skuteczna.
Metodą nie znaną powszechnie, lecz uznawaną za bardzo obiecującą w stosunku do większych gatunków zwierząt – tu GDOŚ wymienia gęsi czy kormorany – daje stosowanie różnego rodzaju urządzeń emitujących skupioną wiązkę zielonego lasera. Powoduje on u ptaków strach i natychmiastową ucieczkę. Stosowanie zielonego lasera jest bezgłośne, a w przypadku używania ręcznych urządzeń emitujących, również bardzo selektywne (możliwość skierowania wiązki lasera w kierunku stada, a nawet konkretnych osobników). Informacje o skuteczności tej metody pochodzą z doświadczeń zagranicznych, gdzie jest ona stosowana m.in. w portach lotniczych dla odstraszania żerujących na otwartej przestrzeni ptaków, w celu zapewnienia bezpieczeństwa ruchu powietrznego.
W piśmie skierowanym do KRIR Dyrekcja Ochrony Środowiska podaje też linki do publikacji, w których podane są rozwiązania w zakresie ograniczania problemów powodowanych przez bobry, wilki, niedźwiedzie czy żubry. Link do komunikatu KRIR: http://www.krir.pl/2014-01-03-03-24-03/pozostale/8069-informacje-mkis-w-sprawie-mozliwosci-zabezpieczania-przed-szkodami-wyrzadzanymi-przez-gatunku-chronione
