Od czasu wybuchu wojny w Ukrainie eksport ukraińskiego zboża na rynki UE stał się w oczach opinii publicznej główną przyczyną problemów polskiego i środkowoeuropejskiego rolnictwa. Tymczasem nie niepokojona przez europejskich rolników ani polityków Rosja “po cichu” zwiększa eksport zbóż i zdobywa dominującą pozycję na rynku.
“Rosja gra rynkiem żywnościowym” – taki tytuł nosi artykuł Iwony Wiśniewskiej, analityczki i głównego specjalisty w Zespole Rosyjskim Ośrodka Studiów Wschodnich, opublikowany na portalu internetowym OSW.
“Od początku pełnoskalowej wojny z Ukrainą Kreml podsycał kryzys żywnościowy na świecie, przyczyniając się do wzrostu cen zboża i nawozów mineralnych. W celu destabilizowania światowego rynku rolno-spożywczego Rosja blokowała główne szlaki eksportowe ukraińskiego surowca, niszczyła infrastrukturę rolną Ukrainy i zbiory tego kraju. Dodatkowo za pomocą regulacji rynku ograniczała swój własny eksport” – czytamy w artykule. Po przystąpieniu do Czarnomorskiej Inicjatywy Zbożowej zapewniła sobie wpływ na eksport poprzez możliwość wydłużania inspekcji i decydowania o liczbie statków wywożących ukraińskie zboże.
W tym czasie eksport rosyjskiego zboża nie podlegał (i nadal nie podlega) żadnym sankcjom, choć wiele zachodnich firm w trosce o swój wizerunek zrezygnowało z logistyki, ubezpieczeń czy handlu w zakresie tego eksportu.
Artykuł został opublikowany 12 lipca, ale autorka zwraca uwagę, że żądanie zniesienia tych nieistniejących sankcji było jednym z warunków przedłużenia “umowy zbożowej”. Kolejnym było ponowne włączenie Rossielchozbanku do systemu SWIFT. Prezesem Rossielchozbanku był do niedawna Dmitrij Patruszew – syn ówczesnego szefa FSB, teraz sekretarza Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej Nikołaja Patruszewa. Dmitrij Patruszew jest obecnie ministrem rolnictwa Rosji co nie przeszkadza mu być równocześnie przewodniczącym Rady Nadzorczej Rossielchozbanku. Swego czasu dziennikarze śledczy opisywali afery korupcyjne z udziałem tego banku, siłowe przejmowanie aktywów w sektorze rolnym i powiązania z grupami przestępczymi.
Powiązanie tego banku z kremlowskimi elitami jest oczywiście ważne w kontekście zerwania przez Rosję “umowy zbożowej”. Jednak wyłączenie Rossielchozbanku z systemu SWIFT nie przeszkodziło Rosji w dynamicznym zwiększaniu wielkości eksportu zbóż, możliwym także dzięki rewelacyjnym plonom w roku 2022. Iwona Wiśniewska pisze:
“W sezonie trwającym od 1 lipca 2022 do 30 czerwca 2023 r. Rosja zwiększyła eksport zboża o prawie 30% r/r. Sprzedała go za granicę ok. 60 mln ton, z czego prawie 48 mln ton stanowiła pszenica. Tym samym FR umocniła się na pozycji lidera eksportu pszenicy na świecie. Na zwyżkę dostaw na światowe rynki wpłynął przede wszystkim wysoki urodzaj w Rosji. W 2022 r. zebrano z pól o 30% więcej zboża niż rok wcześniej, tj. 154 mln ton, w tym 104 mln ton pszenicy. Wzrostowi eksportu służyło także złagodzenie regulacji rynku wewnętrznego, zwłaszcza ponad dwukrotne podniesienie w 2023 r. kwot eksportowych, do 25,5 mln ton (wobec 11 mln ton w roku poprzednim; kwoty obowiązywały od 15 lutego do 30 czerwca w 2021 i 2022 r.). Mimo zwiększonego wywozu surowca za granicę rosyjskie magazyny pozostają przepełnione. Zapasy surowca w FR rosną już od 2021 r., a ich poziom 1 lipca 2023 r. osiągnął rekordową wielkość ok. 26 mln ton (względem 11 mln ton rok wcześniej). W zakończonym sezonie dynamicznie (o ok. 35% r/r) wzrósł również rosyjski eksport olejów roślinnych – do ok. 6 mln ton. Na zboża i oleje roślinne przypada łącznie ponad 50% wartości rosyjskiego eksportu artykułów rolno-spożywczych.
Ekscytujemy się strukturą agrarną Ukrainy, podkreślając wielkość przedsiębiorstw rolnych funkcjonujących w tym państwie i ich dominującą pozycję wobec indywidualnych rolników. Tymczasem “obserwowany od dekady dynamiczny rozwój rosyjskiego rolnictwa” sprawił, że rolnictwem w Rosji zainteresowali się przedstawiciele putinowskiej elity, co przyniosło skutek w postaci koncentracji branży wokół wielkich koncernów powiązanych z Kremlem.
“Przykładowo w 2022 r. ponad 70% wywożonego z Rosji zboża było kontrolowane przez dziesięciu największych eksporterów (w 2021 r. – przez 64%). Co więcej, wśród czołowych traderów zbożowych co najmniej dwóch powiązanych jest z Dmitrijem Patruszewem, kolejnych dwóch kontroluje bank WTB zarządzany przez Andrieja Kostina (bankiera blisko związanego z prezydentem Władimirem Putinem), a w jednym z nich udziały posiada Aleksandr Winokurow (zięć ministra spraw zagranicznych FR Siergieja Ławrowa). Można się spodziewać, że w najbliższych miesiącach członkowie elity putinowskiej jeszcze bardziej umocnią się na tym rynku. Najprawdopodobniej to firmy przez nich kontrolowane przejmować będą aktywa trzech międzynarodowych traderów zbożowych – Cargill, Viterra i Louis Dreyfus – którzy 1 lipca br. wycofali się z Rosji. Łączny udział tych koncernów w eksporcie rosyjskiego zboża wynosił ok. 15%”.
Analityczka Ośrodka Studiów Wschodnich zauważa, że funkcjonowanie Czarnomorskiej Inicjatywy zbożowej przyczyniło się do ustabilizowania rynków i obniżenia cen zbóż, co nie było korzystne dla Rosji. W kontekście informacji przedstawionych w artykule łatwo zrozumieć, dlaczego “umowa zbożowa” została przez Rosję zerwana.
Warto tu przypomnieć słowa ministra rolnictwa Roberta Telusa wypowiedziane 11 kwietnia podczas konferencji prasowej po spotkaniu z przedstawicielami organizacji rolniczych z 5. państw graniczących z Ukrainą w Rakołupach Dużych na Lubelszczyźnie (o czym pisaliśmy tutaj ).
– Do Europy płynie również zboże rosyjskie. To, że jest tak niska cena zboża w całej Europie jest winą również tego, że płynie zboże rosyjskie do Europy – mówił nowo mianowany minister Robert Telus.
Czy na pewno polscy importerzy nie kupowali/nie kupują rosyjskiego zboża? I czy wszystko, co dzieje się wokół zboża ukraińskiego, jest tylko rzetelną analizą sytuacji?
