Zielonki w żywieniu bydła są wykorzystywane na wiele sposobów. Najlepszym rozwiązaniem jest ich zakiszanie po wcześniejszym podsuszeniu – sianokiszonki. W tej formie mają wyższą wartość pokarmową oraz bardziej stabilny skład chemiczny.
Wartość pokarmowa sianokiszonek zależy od fazy dojrzałości zielonki. Powinna być koszona we wczesnych fazach rozwojowych, najlepiej na początku kłoszenia lub wyrzucania wiech. Im później zielonka zostanie zebrana, tym większy uzyska się plon. Jednak mniej będzie w kiszonce białka oraz beta-karotenu. Pogorszy się też strawność oraz wartość energetyczna paszy, gdyż wzrośnie w kiszonce zawartość włókna. Ponadto pasza wyprodukowana z wcześniej skoszonej zielonki jest smaczniejsza i chętniej pobierana w dużych ilościach przez krowy, co korzystnie wpływa na mleczność.
Przed rozpoczęciem sporządzania kiszonek, skoszoną zieloną biomasę zaleca się doprowadzić do przewiędnięcia. Zwiększenie zawartości suchej masy w roślinach zapobiega m.in. wyciekaniu soku kiszonkowego, który jest niebezpieczny dla środowiska oraz zwiększa stężenie niezbędnego dla funkcjonowania bakterii kwasu mlekowego – cukru. Trawy na zielonki zaleca się zbierać przy poziomie 25–45% s.m., a mieszanki traw z roślinami motylkowatymi przy poziomie 35–45%. Parametry te uwzględniają zmiany suchej masy podczas zakiszania.
Świeżo skoszona i przewiędnięta zielonka jest najlepszym surowcem do zakiszania. Rano skoszona, potem przewrócona, po południu zebrana i na wieczór złożona w silosie. Taki przebieg prac jest idealny. W większych gospodarstwach trudno jest zebrać zielonki na kiszonkę w ciągu 1 dnia. Wymagane są nie rzadko 2–3 dni. Ważne jest, aby w razie niepogody (deszcz) silos przykryć folią, by kiszonka nie zamokła.
Zielonki podsuszone do pożądanej wartości suchej masy należy zbierać przy pomocy pras i zakiszać, najlepiej w postaci balotów, owijanych folią kiszonkarską lub w pryzmach czy stacjonarnych silosach. Kisząc w pryzmach ponosi się jednak straty, a także uzyskuje produkt gorszej jakości.
Niezbędnym elementem nowoczesnej technologii produkcji sianokiszonek jest zastosowanie dodatków, które pozwalają na uzyskanie dobrych kiszonek, także z zielonek charakteryzujących się małą przydatnością do kiszenia (motylkowe, trawy). Dodatkowo preparaty ułatwiające zakiszanie poprawiają stabilność kiszonek. Wśród dodatków kiszonkarskich wyróżnia się: zakwaszacze bezpośrednie, inhibitory fermentacji, specyficzne czynniki antymikrobiologiczne oraz stymulatory fermentacji, do których zalicza się kultury bakterii i enzymy. Stosowanie konserwantów podczas zakiszania wymaga specjalnych aplikatorów, które zamontowane na maszynach zbierających, dozują preparat. Umożliwia to dokładne wymieszanie preparatu z zakiszanym materiałem, co jest podstawą właściwego jego działania. Dodatki zakiszające stosuje się w formie płynnej w ilości od 0,2 do 0,4 l/t biomasy.
Skoszoną i podsuszoną zielonkę formuje się w wały o szerokości dostosowanej do podbieracza prasy zwijającej. Przy słonecznej i wietrznej pogodzie, po 24–36 godzinach od skoszenia, podsuszona zielonka osiąga 40–45% suchej masy i nadaje się do zbioru. Sprasowane baloty najwygodniej przewieźć do miejsca ich składowania i owinąć folią. W celu zapewnienia właściwego naciągu i przylegania do surowca stosuje się folię o grubości 0,025–0,030 mm i szerokości 500 lub 750 mm oraz rozciągliwości do 50%. Folia najczęściej jest w kolorze białym lub czarnym. Baloty powinny być owijane z 50-procentową zakładką folii na folię, co przy dwukrotnym owinięciu beli zapewnia 4 warstwy folii. Takie postępowanie zabezpiecza przed dostępem powietrza oraz gwarantuje właściwy przebieg fermentacji. Trwa on ok. 6 tyg., po czym sianokiszonka nadaje się do skarmiania. Przydatność do skarmiania prawidłowo owiniętego balotu, w dobrych warunkach przechowywania, wynosi do 2 lat, zaś masa kiszonki w balotach – w zależności od stopnia podsuszenia zielonki kształtuje się na poziomie 380–450 kg/m³.
Prawidłowo sporządzona kiszonka z podsuszonej, zielonej masy pochodzącej z porostu łąkowego, pastwiska lub trwałych użytków zielonych (polowe uprawy koniczyny, lucerny) charakteryzuje się:
- przyjemnym zapachem świeżego chleba oraz strukturą i barwą podobną do zakiszanego surowca;
- dobrą smakowitością; lekko kwaśny smak sprawia, że jest chętnie pobierana przez bydło w dużych ilościach;
- niską koncentracją amoniaku (nadmiar jest wyczuwalny przy wybieraniu z silosu);
- brakiem lub śladową ilością kwasu masłowego (0–0,1%).
Tylko skarmianie kiszonek dobrej jakości zwiększa pobrania suchej masy przez krowy, co skutkuje wyższą produkcją mleka dobrej jakości, a tym samym generuje zysk dla hodowcy.
prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz, Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie
Artykuł ukazał się w majowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska
