W niektórych latach, szczególnie w gospodarstwach z dużym udziałem zbóż i ich uprawie po sobie, a także przy ograniczaniu uprawek roli, w tym głębszych orek, występują w większym nasileniu szkodniki. O tej porze roku groźne są przede wszystkim mszyce.
Zboża atakowane są głównie przez mszyce, skoczki, skrzypionki, niekiedy także łokasia garbatka, wciornastki i rolnice. Każdego roku zagrożenie upraw poszczególnymi szkodnikami, głównie ze względu na zmienny przebieg pogody, może być i jest zwykle zróżnicowane. W niektórych latach groźny może też być pryszczarek zbożowy, który żerując w pochwach liściowych, osłabia żywotność liści, skraca okres wegetacji i nalewanie ziarna, w wyniku czego ziarniaki nie osiągają pożądanej wielkości, w wyniku czego zbierany jest poślad.
Racjonalnie prowadzone zabiegi agrotechniczne, w tym wykonywane orki oraz niszczenie samosiewów zbóż i chwastów jednoliściennych, ograniczają w dużym stopniu rozwój wielu szkodników. Niemniej przy dużym ich nasileniu (przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości) konieczna jest walka chemiczna.
Zwykle najgroźniejsze są mszyce
Przy sprzyjającej pogodzie (jesienią i wiosną), groźne dla zbóż są głównie mszyce, które w wyniku bezpośredniego żerowania (wysysania soków), nie tylko osłabiają rośliny, ale także przenoszą wirusy, wywołujące m.in. groźną chorobę żółtej karłowatości jęczmienia.
Jesienią w zasiewach zbóż pojawia się głównie mszyca czeremchowo-zbożowa. Poza tym na wydzielinach mszyc, mogą rozwijać się grzyby sadzakowe, ograniczające powierzchnię asymilacyjną liści i możliwości fotosyntezy. Grzyby te wytwarzają także bardzo groźne dla ludzi i zwierząt mykotoksyny.
Objawy infekcji są widoczne wiosną następnego roku, w pierwszej kolejności w postaci przebarwień liści – pszenicy na czerwono, jęczmienia i pszenżyta – na żółto, a żyta rdzawo. Niekiedy przypominają one objawy złej kondycji roślin spowodowanej suszą, bądź niedoborem składników pokarmowych.
Niekiedy mszycom towarzyszą skoczki, przenoszące inną chorobę wirusową – karłowatość pszenicy. Szkodliwe w uprawach zbóż są także skrzypionki, które żerują (larwy i osobniki dorosłe) wzdłuż nerwów liści, osłabiając ich powierzchnię asymilacyjną.
Walka z mszycami
Mszyce dawniej zwalczano profilaktycznie – odpowiednimi zaprawami owadobójczymi. Aktualnie brak takich zapraw,. stąd wskazane jest stosowanie chemicznych preparatów owadobójczych, najlepiej niezwłocznie po ich obserwacji na polu, a więc jesienią w łanie roślin zbożowych.
W tym celu warto też rozmieścić na polu żółte naczynia (do 15 m od brzegu pól). Informują one o pierwszych nalotach i ewentualnej aktywności tych szkodników. Dodatkowo należy zlustrować rośliny, zwracając uwagę na obecność mszyc w dolnej, niewidocznej z góry, części młodych siewek zbóż.
Z uwagi na coraz bardziej powszechne zjawisko uodporniania się szkodników (w tym mszyc) na niektóre substancje czynne, walkę chemiczną należy prowadzić rozważnie, stosując przemiennie, selektywne preparaty z różnych grup chemicznych, uwzględniając także kolejne sezony wegetacyjne.
Zwykle bardziej skuteczne są preparaty zawierające co najmniej dwie substancje czynne, np. acetamipryd + lambda-cyhalotryna. Zawierają je przykładowo następujące preparaty, które można wykorzystać w jesiennym oprysku pszenicy: Inazuma 130 WG, Inpower 130 WG i Nepal 130 WG.
Skuteczność zabiegów przeciwko szkodnikom i chorobom zależy w dużym stopniu od temperatury w trakcie wykonywania oprysku. Zbyt wysoka (ponad 20°C) oraz niska wilgotność powietrza, powoduje szybkie odparowanie naniesionego roztworu, co znacznie osłabia skuteczność zabiegu.
Późniejszy wysiew ogranicza porażenie zbóż przez szkodniki, choroby i chwasty
Szkodniki, choroby, a także chwasty występują i atakują oziminy w większym nasileniu, przy ich zbyt wczesnym, choć często zalecanym terminie wysiewu.
Z uwagi na fakt wyraźnych zmian klimatu (przedłużona wegetacja jesienna), terminy siewu należałoby skorygować (opóźnić), przeciętnie o 10 dni w stosunku do aktualnie zalecanych, a więc dla przykładu pszenicę ozimą wysiewać od 25.09 do 25.10, zaś jęczmień do 5.10, w zależności od rejonu kraju.
Powinien o tym decydować także aktualny i prognozowany na najbliższe dnie i tygodnie przebieg pogody, a więc nie tylko temperatura, ale także opady oraz związana z tym wilgotność gleby.
