Większość komponentów pasz musi być poddana różnorakim zabiegom technologicznym zwiększającym dostępność zawartych w nich składników pokarmowych, podwyższających wartość energetyczną lub ograniczających szkodliwość substancji antyodżywczych. Szczególnie dotyczy to zbóż, roślin strączkowych i oleistych oraz niektórych produktów przemysłu rolno-spożywczego.
Zabiegi mechaniczne poprawiające wartość odżywczą materiałów paszowych to m. in.: czyszczenie, rozdrabnianie oraz obłuskiwanie. Ich zadaniem jest zwiększenie dostępności białka. Innymi metodami mechanicznymi są: śrutowanie, mielenie, gniecenie lub płatkowanie. Rozdrabnianie materiału paszowego zwiększa dostępność do substancji odżywczych i przyśpiesza trawienie. Trzeba jednak zwracać uwagę na stopień rozdrobnienia; zbyt mocno rozdrobniona pasza jest pylista. Obłuskiwanie ma na celu obniżenie ilości włókna w paszy.
Zabiegami termicznymi są m. in.: suszenie, granulowanie, toastowanie, mikronizację, ekspandowanie oraz ekstruzję. Wszystkie one mają na celu zmiany struktury surowców paszowych, modyfikację składu chemicznego, eliminację niepożądanej mikroflory lub niektórych substancji antyodżywczych. Przed poddaniem pasz niektórym w/w zabiegom, warto wykonać zabieg kondycjonowania. Polega on na poddaniu paszy krótkotrwałemu działaniu pary wodnej celem wywołania zmian fizycznych i chemicznych w materiale.
Granulowanie to przeciskanie kondycjonowanej paszy przez otwory matrycy. Zwierzęta chętniej pobierają taką paszę niż sypką. Granule jednak muszą charakteryzować się stosowna twardością i wielkością, dostosowaną do wieku zwierząt.
Przed granulacją często ekspanduje się paszę; polega ono na wytworzeniu we wnętrzu cząstki paszy pary wodnej, która rozrywa ziarno. Podobnym zabiegiem jest ekstruzja, gdzie sypkie surowce są tłoczone przy użyciu pras ślimakowych pod zwiększonym ciśnieniem oraz w wyższej temperaturze z wykorzystaniem pary wodnej. Podczas tego procesu następuje naruszenie struktur włókna, a skrobia ulega żelatynizacji. Wysoka temperatura i ciśnienie sprzyjają inaktywacji inhibitorów zawartych w paszy oraz eliminowana zostaje patogenna mikroflora.
Mikronizacja polega na poddawaniu materiałów paszowych naświetlaniu promieniami podczerwonymi. W wyniku tego procesu zwiększa się strawność oraz wartość odżywcza pasz. Zabieg ten istotnie wpływa na obniżenie ilości substancji antyodżywczych, szczególnie w nasionach roślin strączkowych.
Fermentacja lub zakiszanie są procesami, gdzie wykorzystywane są mikroorganizmy do rozkładu węglowodanów paszy. Zabieg ten poprawia bezpieczeństwo paszy przez eliminację potencjalnie szkodliwych bakterii wrażliwych na zakwaszenie. Zwiększa ponadto też smakowitość oraz aromatyczność paszy, co poprawia jej pobranie przez zwierzęta. Zakiszanie jest szczególnie wykorzystywane w przypadku ziarna kukurydzy lub mokre wysłodki buraczane. Ze względu na wysoką wilgotność, kukurydza jest zbożem, które po zbiorze wymaga intensywnego suszenia. Kiszenie jest znacznie tańszą metodą konserwacji. Zakiszaniu poddaje się wilgotne ziarno lub całe kolby kukurydzy. Przed przystąpieniem do produkcji kiszonki materiał należy dobrze rozdrobnić, gdyż proces zakiszania zachodzi wtedy znacznie łatwiej, zaś strawność uzyskanej paszy jest wyższa.
Otoczkowanie aktywnych składników paszy jest sposobem ochrony substancji biologicznie czynnych przed niekorzystnym oddziaływaniem środowiska przewodu pokarmowego. Polega m. in. na zamknięciu jednej, czy kilku substancji biologicznie czynnych w otoczce składającej się z pojedynczej lub szeregu warstw materiału odpornego na działanie soków trawiennych żołądka lub enzymów jelita cienkiego. Do zalet otoczkowania należy m. in. zmniejszenie ilości użytej substancji aktywnej, ochrona przed niepożądanymi właściwościami biologicznie aktywnymi substancjami, wydłużenie okresu przydatności do stosowania oraz możliwość precyzyjnego podawania preparatu w z góry określone miejsce przewodu pokarmowego. Substancje aktywne, po ich otoczkowaniu są lepiej chronione przed zmianami jakie mogą mieć miejsce w trakcie ich przechowywania (wysychanie, utlenianie, interakcja z innymi składnikami paszy). Otoczkowanie ponadto ma na celu ominięcie interakcji substancji biologicznie czynnych z błoną śluzową żołądka.
Do celów żywienia zwierząt otoczkuje się: enzymy, zakwaszacze, dodatki fitogeniczne (np. olejki eteryczne, zioła), witaminy, sole mineralne (np. chlorek wapnia), aminokwasy (np. metionina, lizyna, tryptofan) oraz kwasy tłuszczowe. Najczęściej wchodzą w skład preparatów mlekozastępczych, prestarterów lub starterów. Mimo, że podrażają koszty tak sporządzonych pasz, ich stosowanie w początkowym okresie życia np. prosiąt, zwraca się z nawiązką dzięki przyspieszonemu wzrostowi, wyższej produkcyjności oraz lepszej zdrowotności.
prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz
