Na niektórych polach, kiła kapusty nadal występuje w dużym nasileniu, przez co wciąż stanowi realne zagrożenie nie tylko dla plantacji rzepaku, ale też dla wszystkich innych roślin uprawnych z rodziny kapustnych.
Sprawcą kiły kapusty jest infekcyjny, biotroficzny grzybopodobny organizm glebowy Plasmodiophora brassicae, wytwarzający zarodniki pływkowe, które najchętniej bytują w wilgotnej i kwaśnej glebie, stanowiąc potencjalne źródło zakażenia przez kolejnych 8-10 lat, a niektóre szczepy nawet przez 30 lat!
Jakie są czynniki i źródła sprzyjające zakażeniu?
Głównym czynnikiem sprzyjającym zakażeniu jest odczyn gleby, który im niższy tym lepsze stwarza warunki bytowe dla zarodników. Najszybciej do infekcji dochodzi, kiedy pH gleby zawiera się w przedziale 5,3-5,7. Nie mniej istotne są kolejne dwa czynniki, a mianowicie temperatura oraz wilgotność gleby.
Do pierwszych infekcji dochodzi w momencie, gdy temperatura gleby osiągnie min. 15°C. Natomiast w temperaturze 22-25°C i przy dużej wilgotności gleby, spowodowanej, np. intensywnym opadem deszczu lub zastoiskiem wodnym, wynikającym, np. z nieuregulowanych stosunków wodnych gleby, dochodzi do bardzo szybkiej i intensywnej infekcji.
Niestety jeżeli plantator „przeoczy” lub zbagatelizuje ten problem w pierwszym roku i nie wdroży sytemu zaradczego, to proces infekcji w kolejnych latach przyspiesza i to w bardzo szybkim tempie, w szczególności, że próg infekcyjny wynosi zaledwie kilka zarodników w 1 g gleby. Bardzo dobrze obrazuje to następująca prawidłowość: jeżeli w pierwszym roku porażenie roślin rzepaku jest na poziomie 1-2 proc., to już po trzech latach czyli w czwartym roku, może wynieść 99-100 proc.
Pamiętajmy, że w przypadku tej choroby, podstawowym źródłem zakażenia jest gleba, która w momencie zwiększonej wilgotności bardzo dobrze przywiera do kół lub do części roboczych narzędzi czy maszyn, pracujących na zainfekowanym polu, powodując przeniesienie kiły na inne pola. Nie mniej istotnym źródłem, mogą być występujące na danym polu, porażone chwasty w szczególności takich gatunków jak: tobołki polne, tasznik pospolity, rzodkiew świrzepa, stulicha psia czy samosiewy rzepaku, rzepiku lub gorczycy polnej. Stanowią one kolejne źródło zakażenia, określane bardzo często mianem, tzw. zielonego mostu infekcyjnego. Dlatego tak istotne jest jak aby jak najszybciej wyeliminować je z pola, najlepiej z wykorzystaniem skutecznych herbicydów.
Objawy porażenia kiłą
Pierwsze objawy porażenia roślin rzepaku ozimego przez kiłę, pojawiają się w okresie jesiennym, najczęściej około 4-6 tyg. po wschodach a nasilają się w momencie wytworzenia przez rośliny rzepaku 4-6 liści. I wtedy to możemy obserwować pojawienie się na liściach, fioletowych przebarwień (często mylonych z niedoborem fosforu), a na korzeniach niewielkich narośli.
Dzieje się tak dlatego, że występujące w glebie zarodniki przetrwalnikowe pod wpływem wydzielin korzeniowych roślin żywicielskich (np. rzepaku), wytwarzają zarodniki pływkowe, które po wniknięciu do włośników i korzeni, zaczynają je infekować. W wyniku tego procesu, dochodzi do nadmiernego podziału i przerostu komórek, co prowadzi do deformacji korzeni oraz pojawienia się zgrubiałych, guzowatych narośli (tzw. galasów).
Zainfekowany system korzeniowy, przestaje wówczas spełniać swoją podstawową rolę, czyli pobierania składników pokarmowych i wody. Z czasem galasy pękają, dając możliwość do przedostania się zarodników przetrwalnikowych do gleby, gdzie będą stanowiły w kolejnych latach rezerwuar infekcyjny dla kolejnych roślin żywicielskich czy to uprawnych czy chwastów. Ponadto rany powstałe po wydostaniu się zarodników z galasów, stanowią bardzo często otwarte wrota przez które patogeniczne bakterie i grzyby, wnikają do roślin rzepaku, potęgując tym samym efekt chorobotwórczy, co w ostateczności doprowadza do zamierania i wypadnięcia porażonych roślin z plantacji.
Jakie są możliwości ograniczenia infekcji?
Po wycofaniu z użycia, 2 lata temu jedynego zarejestrowanego fungicydu na bazie tiofanatu metylowego (Topsin M 500 SC), który w sposób zadawalający ograniczał kiłę kapusty w rzepaku, trzeba sobie jasno powiedzieć, iż całkowite wyeliminowanie tej choroby z pola jest obecnie niemożliwe.
Nie tylko ze względu na brak skutecznych preparatów ale również dlatego, że pierwotniak odpowiedzialny za jej rozwój, wykazuje bardzo duże zróżnicowanie patotypowe, co powoduje, że niektóre z nich potrafią przetrwać w glebie nawet 30 lat. Niemniej jednak, znaczne ograniczenie rozwoju tej choroby jest już bardzo dużym sukcesem, który w dalszej perspektywie czasowej może okazać się bardzo pomocny w opanowaniu i w dalszym nie rozprzestrzenianiu tej choroby na inne pola uprawne.
W ograniczaniu porażenia rzepaku przez kiłę kapusty, bardzo duże znaczenie ma zastosowanie kilku podstawowych zasad:
- Odpowiednia profilaktyka, która powinna zmierzać do maksymalnego ograniczenia zasobu czynnika infekcyjnego w glebie oraz do niedopuszczenia do dalszego rozprzestrzeniania się go na dalsze pola. Ponadto ważnym czynnikiem jest przeciwdziałanie dalszemu „zanieczyszczeniu” gleby zarodnikami pływkowymi z innych źródeł, tj. narzędzia i maszyny do uprawy roli czy siewu (usuwanie resztek gleby z maszyn i kół ciągników używanych na porażonych plantacjach i ich dezynfekcja). Ponadto istotna jest systematyczna kontrola pól czyli ewidencja miejsc, gdzie pojawiły się pierwsze objawy wystąpienia tej choroby na roślinach rzepaku.
- prawidłowa uprawa gleby oraz odpowiednio ułożony płodozmian i zmianowanie,
- częste stosowanie międzyplonów – mogą spełniać kilka ról, tj. nawóz zielony, mulcz lub roślina fitosanitarna, np. żyto, owies, facelia, gryka. W szczególności to ostatnie jest najbardziej pożądane w przypadku pól zainfekowanych kiłą
- stosowanie przerwy w uprawie rzepaku i innych roślin z rodziny kapustnych, przynajmniej przez okres 4 lata (najlepiej 6 lat), a w przypadku silnej infekcji przerwa ta powinna wynosić nawet 10 lat.
- w czasie przerwy w uprawie rzepaku siać jedynie gatunki roślin, które nie są żywicielami kiły kapusty, tj. zboża, ziemniaki, buraki, kukurydza czy groch. Pamiętajmy aby w tych uprawach wykonywać zabiegi herbicydowe, które skutecznie ograniczą występowanie chwastów z rodziny kapustnych, które są wektorami kiły kapusty.
- regulacja odczynu gleby, tak aby z czasem uzyskać pH na poziomie 6,5-6,8. Natomiast doraźnie można zastosować wapnowanie gleby bezpośrednio przed uprawą rzepaku, wykorzystując do tego celu nawozy wapniowe szybko działające, które w pewnym stopniu ograniczą kiełkowanie zarodników pływkowych.
- uprawa odmian rzepaku tzw. kiłoodpornych. Jest to obecnie jedyna polecana i w miarę skuteczna metoda, ograniczająca najczęściej występujące patotypy tego patogena, występujące na większości naszych krajowych pól. Przykładowe odmiany rzepaku ozimego, które wykazują podwyższoną odporność na najczęściej występującej patotypy kiły, to: Alasco, Augusta, SY Alibaba, SY Alister, LG Alltamira, LG Anarion, LG Baracuda, Crocodile, Crotora, Crocant, Croissant, Cromat, ES Criterio, Pegazzus, DK Plasma, DK Platinium, Richmond, LG Scorpion.
Reasumując, aby w zadawalający sposób ograniczyć rozwój choroby na danym polu nie rezygnując z uprawy na nim rzepaku, należy skupić się na trzech podstawowych sprawach, tj. uregulowaniu stosunków powietrzno-wilgotnościowych gleby (np. poprzez meliorację), podniesieniu odczynu gleby (poprzez wapnowanie) oraz wykorzystaniu do uprawy odmian rzepaku kiłoodpornych.
