Ziarno zbóż przechowywane jest często w silosach, mieszczących setki ton tego surowca. W takich warunkach, nadmierna wilgotność może powodować duże straty.
Im partia składowanego ziarna jest bardziej czysta i jednorodna, a przy tym w odpowiedniej wilgotności i temperaturze, tym dłużej można ją przechować, zachowując wysoką jakość.
Teoretycznie podstawowe zboża powinny być zbierane w fazie dojrzałości pełnej – BBCH 89, kiedy cała roślina, w tym liście, dokłosie, kłosy (wiechy) i ziarno są suche. Ziarniaki są twarde, zawierają poniżej 17 proc. wody i trudno je przeciąć paznokciem. W praktyce różnie z tym bywa.
Wilgotne ziarno generuje straty w masie i jakości
Wcześniejszy zbiór wskazany jest zwłaszcza przed prognozowanym okresem dłuższych opadów, by nie dopuścić do porastania ziarna w kłosach. Najbardziej wrażliwe na porastanie jest pszenżyto i żyto, a przy tym w większym stopniu formy ozime niż jare.
Zbierane ziarniaki zbóż to ciągle żywe organizmy. Im bardziej są wilgotne, tym intensywniej oddychają i zużywają zgromadzone materiały zapasowe, głównie skrobię. W pewnym stopniu zmienia się też zawartość białka i glutenu, a w następstwie jakość ziarna.
W wyniku tych procesów może spadać także jego ciężar właściwy. Ma to praktyczne znaczenie wówczas, gdy gęstość ziarna w stanie zsypnym, czyli masa hektolitra, jest istotnym parametrem jakościowym ziarna. W młynach wskaźnik ten dla pszenicy konsumpcyjnej jest często na poziomie co najmniej 76 kg/hl, zaś maksymalna wilgotność 14,5 proc.
Wzrost wilgotności ziarna w pryzmie powodują często zielone części chwastów lub nie w pełni dojrzałych zbóż, np. w miejscach przejazdu kół ciągnika i opryskiwacza. Efekt ten występuje także przy nierównomiernych wschodach, dużym rozkrzewieniu, zmiennych warunkach glebowych i zaopatrzeniu roślin w azot, wyleganiu, itp.
Parametry bezpiecznej wilgotności
Bezpieczna maksymalna wilgotność ziarna podstawowych zbóż, przechowywanych w okresie do 3 miesięcy wynosi do 15 proc., do 6 miesięcy – do 14 proc., zaś przy dłuższym przechowywaniu – do 13 proc. Zbyt niska wilgotność podczas zbioru, zwiększa podatność ziarna na uszkodzenia mechaniczne przez zespół młócący i czyszczący kombajnu.
Na ogół podczas sprzedaży ziarna, jeśli jego wilgotność jest niższa od ustalonych parametrów, to odbiorca nie dopłaci, a za wyższą potrąci. Wysoka wilgotność sprawia także trudności w usuwaniu nasion chwastów, poza tym zwiększa ryzyko wystąpienia szkodników, w postaci larw, owadów oraz gryzoni, głównie myszy.
Wilgotne ziarno pleśnieje
Kontrola wilgotności ziarna w okresie zbioru, zwłaszcza przy jego dłuższym magazynowaniu jest ważna, głównie z powodu ryzyka rozwoju pleśni (wilgotność powyżej 15,5 proc.) i tworzenia szkodliwych dla zdrowia ludzi i zwierząt mikotoksyn.
Znajomy rolnik sprawdza przed żniwami dojrzałość ziarna testem „strzelającego zęba”. Jeśli podczas rozgryzania, połówka ziarna strzela i odskakuje to znaczy, że jest dojrzałe. Niemniej po przejeździe 20-30 m kombajnem, sprawdza je dodatkowo wilgotnościomierzem, by ostatecznie podjąć decyzję o rozpoczęciu żniw. Oczywiście można przy tym teście stracić własny ząb.
Sprawdzaj temperaturę i wilgotność pryzmy
Temperatura zbieranego ziarna po przejściu przez kombajn jest zwykle większa niż otoczenia, co sprzyja jego dosuszaniu. Niemniej takim „ciepłym”, a przy tym wilgotnym ziarnem nie można zbyt szybko zapełnić silosu, gdyż może nastąpić samo zagrzewanie i dalszy wzrost temperatury.
Składowaną pryzmę należy wówczas przewietrzać, by schłodzić ją do temperatury otoczenia lub niższej, obniżając także jej wilgotność. Zwykle proces ten prowadzi się dmuchawą tłoczącą lub ssącą (podciśnieniową), w zależności od możliwości technicznych suszarni, silosu lub magazynu.
Celem wentylacji jest wysuszenie i schłodzenie ziarna do pożądanych parametrów, coraz niższych wraz z długością okresu magazynowania. W takich warunkach straty suchej masy w wyniku oddychania ulegają minimalizacji, zaś ziarno jest chronione przed pleśnią, a niekiedy także szkodnikami (jeśli są to przestają żerować i mnożyć się).
Warto zainwestować w dobry wilgotnościomierz i termometr
Schładzanie najlepiej prowadzić nocą. W praktyce, mniejsi rolnicy trzymają na przyczepie zasypane z kombajnu ziarno, by w następnym dniu przemieścić je do magazynu. Poza tym, jeśli zachodzi potrzeba przesypują (szuflują) go z jednego miejsca w drugie, sprawdzając co pewien okres, czy się nie zagrzewa.
W większych gospodarstwach jest to niemożliwe lub kłopotliwe. Wilgotność i temperaturę zasypanej pryzmy kontroluje się odpowiednimi przyrządami i dosusza w suszarni lub przemieszcza z jednego zbiornika w drugi. Należy dodać, iż dobry wilgotnościomierz i termometr to koszt rzędu 2-3 tys. zł.
Prof. dr hab. Czesław Szewczuk
