By osiągać w wieloleciu wysokie, a przy tym w miarę stabilne plony, należy dążyć do zapewnienia wysokiej żyzności i urodzajności gleb, m.in. poprzez uzyskanie wysokiej zawartości związków próchnicznych. W glebach bardzo lekkich i lekkich, odpowiednio powyżej 1 i 1,5 proc., zaś w zwięzłych ponad 2 proc.
Dzięki temu będą one wykazywały większą pojemność wodną i aktywność biologiczną oraz możliwość zatrzymywania większej ilości składników pokarmowych. Gleby ciężkie, zlewne (gliniaste, ilaste, rędziny) staną się mnie zwięzłe i będą łatwiejsze w uprawie, gdyż zwiększy się ich porowatość i napowietrzenie. Z kolei w glebach lekkich (piaszczystych) nastąpi zwiększenie pożądanej w tym przypadku zwięzłości.
Gleby próchniczne cechuje też większa aktywność biologiczna, co powoduje, że namnaża się w nich więcej pożądanych mikroorganizmów i dżdżownic. Działalność rolnika w podnoszeniu żyzności gleb powinna się przejawiać poprzez racjonalne nawożenie organiczne i mineralne, strukturę zasiewów i zabiegi uprawowe. Czynniki te powinny zmierzać do wzrostu, a następnie utrzymania wysokiej zawartości próchnicy i gruzełkowatej struktury.
Rośliny wieloletnie oraz międzyplony i słoma zwiększają zawartość próchnicy
W glebie zachodzą ciągłe zmiany biologiczne i chemiczne, decydujące o tworzeniu i rozkładzie (mineralizacji) związków próchnicznych. Są one tworzone z wnoszonych nawozów i odpadów organicznych w postaci obornika, gnojowicy, kompostów, nawozów zielonych, resztek pożniwnych i ubocznych (słoma zbóż, rzepaku, roślin strączkowych, liści buraka, łodyg i liści malin, tytoniu i chmielu). Korzystnie na zawartość próchnicy, a zarazem strukturo twórczo oddziałuje też większy udział w zmianowaniu roślin bobowatych wieloletnich (lucern, koniczyn) oraz ich mieszanek z trawami, jak też samych traw. W największym stopniu wzbogaca glebę w próchnicę obornik, tylko w nieco mniejszym zakresie przyorane liście buraków oraz uprawiane w kilkuletniej monokulturze trawy i bobowate drobnonasienne oraz ich mieszanki. W mniejszym stopniu na tworzenie próchnicy i żyzność gleb oddziałują jednoroczne rośliny strączkowe i różnego rodzaju międzyplony (ozime, ścierniskowe, wsiewki) oraz przyorana słoma zbóż, w tym kukurydzy oraz rzepaku. Zubażają glebę w substancję organiczną warzywa, w tym ziemniaki, a także kukurydza zbierana na kiszonkę, poza tym (przy zbiorze z pola słomy) zboża i rzepak.
Żyzna gleba próchniczna tworzona jest też w wyniku konserwującej uprawy. Polega ona na długotrwałym utrzymywaniu powierzchni gleby pod różnego rodzaju okrywami roślinnymi, tworzonymi przez międzyplony lub resztki pożniwne, wymieszane (lub nie) z wierzchnią warstwą gleby. Dzięki temu wzrasta w glebie, zwłaszcza w jej wierzchniej warstwie zawartość próchnicy, co wpływa korzystnie na pojemność wodną i kompleks sorpcyjny gleby, a w konsekwencji na jej strukturę (stosunki powietrzno-wodne), przyswajalność składników i aktywność biologiczną. Mniejsze są też nakłady energetyczne na uprawę gleby oraz ograniczona erozja wodna i wietrzna. Próchnica wiąże bowiem 3-5 razy więcej wody niż wynosi jej masa.
Około 60% gruntów ornych w naszym kraju wykazuje niską zawartość materii organicznej (1-2%), w tym związków próchnicznych. Według Kusia przy zawartości próchnicy na poziomie 2 proc., w warstwie gleby do 30 cm znajduje się 96 t/ha próchnicy. Uprawa ziemniaków i warzyw powoduje w okresie rocznym zubożenie gleby w substancję organiczną przeciętnie o 1t/ha, kukurydzy na kiszonkę o 0,8 t, zaś zbóż (zebrana słoma) o 0,4 t. Z kolei rośliny wieloletnie wzbogacają glebę w substancję organiczną średnio o 0,8 t, strączkowe o 0,16 t, międzyplony 0,1-0,25 t, dawka 5 t słomy zbóż i rzepaku o 0,5 t, kukurydza uprawiana na ziarno o 1 t, zaś obornik w dawce 25-40 t o 1,1-1,8 t/ha.
W podsumowaniu należy podkreślić, iż gleby żyznej, czyli strukturalnej, z optymalnym odczynem i wysoką zasobnością w składniki pokarmowe i próchnicę, nie da się „stworzyć” w ciągu roku. Jest to proces wieloletni, ale gwarantujący w przyszłości satysfakcję z wykonanej pracy w postaci wysokich i w miarę stabilnych w wieloleciu plonów.
