W Polsce erozja wodna występuje w różnym stopniu na ponad 30 proc. powierzchni kraju, w tym głównie gruntach ornych. W największym nasileniu w województwie małopolskim i podkarpackim, a więc terenach silnie urzeźbionych.
Negatywny wpływ erozji na żyzność i urodzajność gleb. wyraża się w niekorzystnych zmianach ich właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz pogarszaniu stosunków powietrzno-wodnych. Szczególnie groźnym skutkiem procesów erozji jest niszczenie (ubożenie) najcenniejszego poziomu profilu glebowego, jakim jest poziom orno-próchniczny.
Co sprzyja erozji wodnej gleb
Duże nachylenie terenu, wielkość opadów pojedynczych (nawalnych), jak też w ujęciu rocznym oraz zróżnicowana podatność gleb na zmywy powierzchniowe. Zgodnie z zaleceniami Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej grunty na stokach o nachyleniu powyżej 12 st. powinny być trwale zadarnione lub zalesione.
Najbardziej narażone na erozję są gleby o dominacji frakcji pyłowej, tj. lessy oraz pyłowe pochodzenia wodnego. Silnie podatne są też gleby lekkie piaszczyste oraz rędziny kredowe i jurajskie, zaś najmniej ciężkie gleby z dominacją frakcji gliniastej i ilastej.
Im więcej gleba zawiera więcej minerałów tej frakcji, a także próchnicy, tym wykazuje większe zdolności retencyjne (gromadzenia wody) oraz trwalszą strukturę i jest wówczas mniej podatna na zmywy erozyjne.
Jak zapobiegać erozji
Negatywne skutki erozji najłatwiej ograniczyć poprzez uprawę (pokrycia gleb) trwałą roślinnością łąk lub/i pastwisk. Jeśli taki sposób, z różnych względów jest niemożliwy, zaproponować można inne przeciwerozyjne następstwo roślin oraz konserwujący system ich uprawy.
Na terenach zagrożonych erozją zasadą jest nie pozostawianie gruntu bez żadnej uprawy. Niemcy nazywają ten system immergrün, czyli zawsze (trwale) zielony. Poleca się w związku z tym jak największy udział w strukturze zasiewów roślin ozimych oraz międzyplonów, najlepiej w postaci wsiewek.
Biomasę międzyplonów oraz pociętą słomę zbóż (w tym kukurydzy) i rzepaku, można wówczas pozostawić na powierzchni pola w postaci mulczu. Ogranicza on w znacznym stopniu ujemne skutki erozji wodnej i wietrznej.
Dodatkowo poprawia strukturę gleby, zmniejsza jej zlewność i zaskorupienie. Zatrzymuje też nadmiar przesiąkającej wody oraz zwiększa jej podsiąkanie przy niedoborze, ogranicza też zbędne parowanie. Poza tym chroni glebę przed destrukcyjnym działaniem deszczu i zatrzymuje śnieg.
Zalecany jest system bezorkowy, z ograniczoną do minimum liczbą uprawek, zwłaszcza głębszych orek. Taka technologia jest także korzystna dla utrzymania trwałej struktury gleby oraz jej zasiedlenia przez próchnicotwórcze mikroorganizmy i dżdżownice.
Co i jak uprawiać na glebach podlegających erozji
W zmianowaniu powinny dominować bobowate wieloletnie oraz ich mieszanki z trawami, w ostateczności ozime formy zbóż i rzepaku. Unikać należy uprawy roślin okopowych, zwłaszcza ziemniaków, a także warzyw oraz innych roślin uprawianych w szerokich rzędach.
Należy usprawnić przesiąk nadmiaru wody, nie dopuszczając do nadmiernego zagęszczania podglebia, w tym tworzenia podeszwy płużnej. Dzięki temu można istotnie zmniejszyć skutki erozji, jednocześnie zwiększając zapasy wody w glebie.
Na terenach położonych na stokach wszelkie zabiegi uprawowe, szczególnie orkę i inne głębsze uprawki, poza tym siew i sadzenie (rzędy roślin), powinny być wykonane poprzecznie do kierunku jego nachylenia.
Termin siewu ozimin powinien być w miarę wczesny, by umożliwić ich dobre ukorzenienie i rozrost rozety rzepaku lub rozkrzewienie roślin zbożowych. Z tego względu ze zbóż ozimych polecić można żyto, jęczmień lub pszenżyto, a nie pszenicę.
Na stokach zalecana jest też większa głębokość siewu nasion oraz nawozów mineralnych. Nawozy fosforowe i potasowe pod orkę siewną lub inne głębsze uprawki, zaś azotowe w kilku dzielonych, mniejszych dawkach.
Nawozy i nasiona są wówczas mniej narażone na spływy powierzchniowe, zaś węzeł krzewienia zbóż lub szyjka korzeniowa rzepaku na odsłonięcie i wystawienie na niekorzystne działanie niskich temperatur, wody i wysuszającego wiatru.
