Gleba to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej (zwietrzeliny skalnej) mająca zdolność do zaspokajania roślin w niezbędne składniki pokarmowe (makro- i mikroelementy) i wodę. Składniki te rośliny pobierają głównie za pomocą korzeni, ale mogą również poprzez części nadziemne, zwłaszcza liście, w wyniku tzw. dokarmiania dolistnego, a ściślej pozakorzeniowego.
Z gleby składniki pokarmowe pobierane są głównie w formie jonowej z roztworu glebowego. Części składowe masy glebowej dzielą się na 4 grupy:
– składniki mineralne,
– składniki organiczne (resztki roślinne i zwierzęce, nawozy naturalne i organiczne,
mikroorganizmy),
– roztwór glebowy, czyli woda z rozpuszczonymi w niej jonami składników mineralnych,
– powietrze glebowe.
Składniki mineralne i organiczne tworzą stałą fazę gleby. Roztwór glebowy i powietrze zajmują przestrzenie między cząstkami fazy stałej. Zależnie od udziału składników organicznych do mineralnych, dzieli się gleby na 3 podstawowe grupy:
– mineralne (zawierają do 5 proc. substancji organicznej), najczęściej 1,5-2,5 proc.
– organiczno-mineralne (od 5 do 20 proc. substancji organicznej),
– organiczne (ponad 20 proc. substancji organicznej), wśród nich głównie torfy i mursze.
W rolnictwie mamy najczęściej do czynienia z glebami mineralnymi. O ich przydatności dla uprawy roślin, decyduje w największym stopniu (obok zawartości substancji organicznej), skład granulometryczny, ustalany na podstawie średnicy uziarnienia mineralnej frakcji gleby. Jest on jedną z podstawowych, najwolniej zmieniających się w czasie cech gleby, a więc najbardziej trwałą. Od składu granulometrycznego zależą prawie wszystkie właściwości gleby. Wyróżnia się dwie podstawowe frakcje gleby:
– części szkieletowe (kamienie i żwir),
– części ziemiste (piasek oraz pył i ił, czyli tzw. części spławialne).
Na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby w największym stopniu oddziałują części spławialne, tj. frakcje o średnicy poniżej 0,02 mm, a jeszcze w większym stopniu poniżej 0,002 mm, czyli tzw. ił koloidalny. Wpływa on w decydującym stopniu na właściwości sorpcyjne, czyli zdolność gleb do zatrzymywania i magazynowania składników pokarmowych (głównie kationów: NH4, K, Mg, Ca, Na, Cu, Mn, Zn i Fe) i wody.
Zbyt duża zawartość frakcji ilastej pogarsza właściwości fizyczne gleby – czyni ją zwięzłą, mażącą się w uprawie na mokro i zbrylającą przy niedoborze wody. Są to gleby zwięzłe, ciężkie w uprawie, na ogół zimne. System korzeniowy roślin cierpi w nich na niedostatek tlenu. Z kolei zbyt mała zawartość iłu koloidalnego czyni glebę lekką w uprawie, ale słabo magazynującą składniki pokarmowe i wodę. Asortyment roślin uprawianych na takich glebach jest niewielki. Jednak kilkakrotnie większe możliwości magazynowania składników pokarmowych i wody posiadają związki próchniczne, zaś wśród nich kwasy humusowe, tworzone podczas mikrobiologicznego przerobu (humifikacji) różnego rodzaju materiałów organicznych wnoszonych do gleby.
