Podstawowe zboża pobierają w przeliczeniu na 1 t ziarna: 22-28 kg azotu (N), 10-13 kg fosforu (P2O5), 22-30 kg potasu (K2O), 3-4 kg magnezu (MgO), 2-3 kg siarki (S) i mikroelementy, z których do najważniejszych zalicza się miedź, mangan i cynk. Wynika z tego, iż zboża pobierają przeciętnie dwa razy więcej potasu niż fosforu, podczas gdy rośliny dwuliścienne, zwłaszcza ziemniak i burak, ponad 4-krotnie więcej. Wynika to z faktu, iż fosfor gromadzony jest głównie w generatywnych organach roślin (nasionach, ziarnie zbóż), podczas gdy potas w wegetatywnych (łodygach, liściach, korzeniach, bulwach).
Fosfor wchodzi w skład wielu związków organicznych (białka, kwasy nukleinowe, fityna, fosfolipidy – wśród nich lecytyna). Niezbędny jest też w procesie fotosyntezy i oddychania, odpowiada także za przemiany związków azotowych w pełnowartościowe białka. Niedobór tego składnika, podobnie jak wielu innych powoduje, iż pobrany przez rośliny azot nie zostaje w pełni wykorzystany do tworzenia plonu. Potas obok azotu pobierany jest przez rośliny w największych ilościach. Szacuje się, iż jego niedobór w naszych glebach jest drugim (spośród czynników nawozowych), po kwaśnym odczynie gleby, elementem ograniczającym wysokość i jakość plonów. Potas spełnia w roślinie trzy zasadnicze funkcje:
– reguluje gospodarkę wodną,
– aktywuje szereg enzymów niezbędnych dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin,
– zwiększa ich odporność na stresy termiczne oraz choroby grzybowe i bakteryjne.
Objawy niedoboru fosforu w pierwszej kolejności pojawiają się na starszych liściach, ale stopniowo, przy jego dużym niedoborze przechodzą na młodsze. Typowym symptomem niedoboru są fioletowo-różowe przebarwienia dolnej części łodyg i liści. Poza tym liście są mniejsze, wąskie (wydłużone), osadzone pod ostrym kątem (strzeliste). Rośliny są niewyrośnięte, słabo wiążą owoce i nasiona. Nie obserwuje się na ogół objawów nadmiaru fosforu w roślinach, gdyż składnik ten w odróżnieniu od azotu, a niekiedy także potasu, nie jest pobierany luksusowo (ponad potrzeby pokarmowe). Nie ma więc obawy przenawożenia roślin, choć zbyt duże dawki są nieuzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia.
Czytaj także: Ekspert Radzi: pierwsza wiosenna dawka azotu pod pszenicę ozimą
W okresie wegetacji wyróżnia się dwa okresy krytyczne, związane ze zwiększonym zapotrzebowaniem na fosfor. Pierwszy przypada na początek wegetacji, gdy roślina rozbudowuje system korzeniowy. Dobre zaopatrzenie w fosfor stymuluje jego rozbudowę, co umożliwia lepsze zaopatrzenie w wodę i składniki pokarmowe. Drugi okres rozpoczyna się z chwilą tworzenia organów generatywnych: kłosów i wiech zbóż, a następnie ziarna. Niedobór fosforu może wynikać nie tylko z powodu niskiej zasobności gleby, ale też ograniczonej przyswajalności przez rośliny, np. w wyniku skrajnych wartości pH i niskiej temperatury. Doglebowe stosowanie nawozów fosforowych w trakcie wegetacji roślin nie jest na ogół zalecane, głównie ze względu na ograniczoną przyswajalność.
Ponieważ ruchliwość fosforu w glebie jest niewielka, zaś system korzeniowy roślin w początkowym okresie wegetacji słabo rozbudowany, dlatego celowe jest umieszczanie wnoszonych nawozów, np. fosforanu amonu w pobliżu wysianych nasion lub wysadzanej rozsady. Taki system nawożenia jest praktykowany w przypadku roślin uprawianych w szerokich rzędach, do czego niezbędny jest odpowiedni siewnik lub sadzarka. Zwykle jednak nawozy P-K zaleca się przed orką siewną (pod oziminy) lub zimową (pod rośliny jare). W przypadku widocznych objawów ich niedoboru w trakcie wegetacji roślin, zasadne jest dokarmianie dolistne nawozami z wysoką zawartością tych składników, zwykle ponad 50% P2O5 i 35% K2O.
Dobre zaopatrzenie roślin w potas ułatwia pobieranie i przepływ wody przez komórki korzenia i jej transport w wiązkach przewodzących, rośliny wykazują niższy współczynnik transpiracji, czyli zużywają mniej wody na wyprodukowanie jednostki suchej masy. Typowe objawy niedoboru potasu widoczne na roślinach to:
- żółknące, a następnie brązowiejące i wykruszające się plamy, poczynając od wierzchołka i brzegów starszych liści,
- zwiędły wygląd roślin, które wcześniej (w godzinach rannych) tracą turgor,
- gorsze krzewienie zbóż i słabiej rozwinięte rośliny dwuliścienne,
- gorsza zimotrwałość roślin (powód – osłabiona asymilacja i zawartość cukrów) oraz ich większa podatność na choroby grzybowe.
