To, że azot (N) jest pierwiastkiem, który odpowiada w głównej mierze za plonowanie roślin wiadomo, ale co zrobić, aby zwiększyć jego przyswajalność z nawozów, zwłaszcza mineralnych, których ceny aktualnie tak wysokie?
Podwyżki cen w różnych sektorach gospodarki (np. w sektorze energetycznym – wzrost cen gazu ziemnego), spowodowały również dość drastyczne podwyżki w sektorze nawozowym.
Zważywszy na fakt, iż pula azotu dostarczanego w nawożeniu nie jest w pełni wykorzystywana przez rośliny, należy starać się, aby deficyt był jak najmniejszy. Działania te pozwolą ograniczyć straty ekonomiczne, a także uchronią przed wymywaniem azotu do wód powierzchniowych, które może się przyczynić do zwiększenia procesu eutrofizacji.
Do najważniejszych czynników zwiększających przyswajanie azotu z nawozów możemy zaliczyć:
Regulacja odczynu gleby
Odczyn gleby ma fundamentalne znaczenie dla przyswajania azotu przez rośliny. Większość gleb Polski (ok 2/3) jest bardzo kwaśna/kwaśna. Wraz ze spadkiem odczynu spada przyswajalność azotu, natomiast wzrasta aktywność chociażby manganu i glinu, które wpływają toksycznie na rośliny. Dodatkowo niski odczyn gleby wpływa niekorzystnie na występowanie i rozwój pożytecznych drobnoustrojów w glebie, które mają bezpośredni wpływ na przemiany azotu.
Wapnowanie gleb jest najlepszym sposobem na podniesienie odczynu do optymalnego (lekko kwaśny/obojętny) w którym N przyswajalny jest najlepiej. Zabieg ten wpływa korzystanie na właściwości fizyczne i chemiczne gleb, dzięki czemu stworzone zostają najkorzystniejsze warunki do pobierania składników odżywczych z roztworu glebowego przez rośliny. Ponadto wyższy odczyn gleby stwarza odpowiednie warunki dla rozwoju systemu korzeniowego, ponieważ zbyt niskie pH ogranicza ich rozwój. Dodatkowo wapno wpływa korzystanie na tworzenie struktury gruzełkowatej gleby.
Poprawa struktury gleby
Najważniejszą strukturą gleby jest próchnica, która decyduje o rozwoju roślin, a także jest wyznacznikiem żyzności gleby. Z terminem żyzności związana jest np. zdolność gleby do magazynowania wody. Związki wchodzące w skład próchnicy cechuje duża pojemność wodna, w stosunku do masy, dzięki czemu gromadzą wodę opadową, z której później korzystają rośliny, zwłaszcza w krytycznych fazach rozwoju.
Warto również pamiętać o odpowiednim płodozmianie, w którym uwzględnione są rośliny bobowate. Większość roślin uprawnych, w tym zboża, posiadają ujemny współczynnik degradacji glebowej. Oznacza to, że więcej wynoszą niż wnoszą substancji organicznej oraz pozostawiają niewielkie ilości resztek pożniwnych. Rośliny bobowate natomiast współczynnik ten mają dodatni, wzbogacając glebę w materię organiczną.
Ważne jest również, aby zadbać o dobre napowietrzenie gleby, dzięki czemu ograniczone jest zachodzenie procesu denitryfikacji przeprowadzanego przez mikroorganizmy beztlenowe oraz obniżone zostają straty azotu do atmosfery.
Dawkowanie i rodzaj nawozu
Stosowanie nawozów azotowych powinno być podzielone na dwie-trzy dawki, aby roślina miała zapewniony azot przez cały okres wegetacyjny, dzięki czemu ograniczone zostaną jego straty w przypadku zastosowania zbyt dużej, jednorazowej dawki.
Nawozy mineralne, zawierające azot, dzieli się na podstawie formy w jakiej N występuje. Wyróżniamy nawozy: amonowe, saletrzane, saletrzano-amonowe czy amidowe.
Formy amonowe są mało ruchliwe w glebie, kompleks sorpcyjny łatwo je wiąże, przez co rośliny wolniej je pobierają. Z kolei forma azotanowa, zawarta w nawozach saletrzanych, jest najchętniej przyswajana przez rośliny, kompleks sorpcyjny jej nie absorbuje, przez co nadmiar może być wymywany z gleby. Ten rodzaj nawozu sprawdzi się w momencie, gdy chcemy szybko zasilić rośliny azotem. Dobrym rozwiązaniem jest stosowanie nawozów saletrzano-amonowych, gdzie forma amonowa wpływa korzystanie na ukorzenianie roślin oraz pobieranie fosforu, a forma azotanowa przyspiesza wegetację roślin, bezpośrednio po zastosowaniu. Azot amidowy można znaleźć w moczniku. Aby mógł być pobierany przez rośliny musi ulec przemianom mikrobiologicznym, pod wpływem enzymu ureazy. Proces ten zależy od wielu czynników np. odpowiedniej wilgotności czy podwyższonej temperatury, które nie zawsze jesteśmy w stanie zapewnić, przez co może być mniejsze wykorzystanie azotu.
Warto wziąć pod uwagę stosowanie nawozów naturalnych. Nawożenie pola obornikiem, nie tylko jest źródłem azotu, ale również wzbogaca glebę w materię organiczną. Składniki odżywcze, które dostarcza się z tym nawozem mogą działać nawet do kilku lat po zastosowaniu. Należy jednak pamiętać, iż w czasie kiedy powinna być dostarczona roślinom pierwsza dawka azotu (początek wiosny) gleba często jest zmarznięta i przemiany azotu zachodzące w oborniku mogą być spowolnione. Warto wtedy zastosować szybkodziałający nawóz mineralny, a zaletami ze stosowania obornika cieszyć się w późniejszym terminie.
Zaopatrzenie w makro- i mikroelementy
Magnez (Mg) i potas (K) to dwa pierwiastki, które mają bezpośredni wpływ na pobieranie azotu przez rośliny, dlatego też nie można zapominać o ich uzupełnieniu. Deficyt magnezu wpływa na gospodarkę azotem, przez co dochodzi do zakłóceń w biosyntezie białek, a także skład substancji azotowych jest niekorzystny. Również zbyt mało potasu w roślinie zmniejsza pobieranie N. Ważna jest także siarka (S), która kontroluje większość przemian azotu. W roślinach z niedoborem siarki dochodzi do obniżenia masy rośliny czy spadku wydajności fotosyntezy, co przekłada się na obniżenie plonu. Obecność S zmniejsza pulę niskocząsteczkowych form azotu, które stanowią źródło dla pasożytów, chroniąc roślinę przed patogenami.
Do najważniejszych mikroelementów, które wpływają na wykorzystanie azotu zaliczamy: mangan (Mn), cynk (Zn), molibden (Mo), bor (B) czy miedź (Cu). Mikroelementy biorą udział w przemianach azotu w roślinach, a także stanowią katalizatory różnych reakcji enzymatycznych.
Poza tym warto zadbać o ochronę przed chwastami, które łatwiej dostosowują się do niekorzystnych warunków środowiskowych stanowiąc konkurencję dla roślin w pobieraniu składników pokarmowych czy dostępie do światła i wody.
Dr Zyta Waraczewska
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich
Bardzo ciekawy artykuł, widać świeżość na portalu, proszę o więcej.