Selen jest mikroelementem odgrywającym istotną rolę w organizmie bydła. Występuje we wszystkich komórkach. Właściwa podaż w dawce pokarmowej korzystnie wpływa na płodność i produkcyjność. Zasługuje na większą uwagę, w przypadku żywienia bydła, w tym też i mięsnego.
Selen wchodzi w skład enzymów i selenoprotein. Jego brak może powodować chorobę białych mięśni u bydła rzeźnego. Odgrywa istotną rolę w procesach antyoksydacyjnych i detoksykacyjnych. Przez wzrost aktywności enzymów wątrobowych, pobudzaniu proliferacji limfocytów B oraz produkcji immunoglobulin klas IgM oraz IgG. Nie tylko zwiększa liczbę limfocytów, ale poprawia ich zdolność do wewnątrzkomórkowego zabijania patogenów np. w przypadku zapalenia gruczołu mlekowego. Pośrednio wpływa również na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy.
Jako przeciwutleniacz, selen ogranicza szkodliwe procesy peroksydacji m. in. lipidów, DNA i RNA, chroniąc komórki przed deformacją oraz uszkodzeniami genetycznymi.
Niedobór selenu u bydła może prowadzić do: występowania biegunek, martwicy wątroby, zatrzymania łożyska, występowania stanów zapalnych błony śluzowej macicy, zaburzeń w inwolucji macicy, zaburzeń w funkcjonowaniu jajników i zwiększonej częstości występowania torbieli, mniejszego wskaźnika zapłodnień, obumierania płodów, niskiej odporności na zakażenia oraz zwiększonej podatności na występowanie schorzeń gruczołu mlekowego, szczególnie mastitis.
W przypadku opasów, niedobór selenu może być przyczyną niższych przyrostów masy ciała, zaś u młodych zwierząt skutkować dystrofią mięśni lub stawów. Selen podawany w optymalnych ilościach w dawce pokarmowej na 2 miesiące przed ubojem poprawia wskaźniki organoleptyczne wołowiny, szczególnie kruchość i barwę mięsa, co nie jest bez znaczenia dla konsumenta.
Selen występuje w paszach roślinnych, zaś jego zawartość zależy od zasobności gleby oraz gatunkowej predyspozycji roślin do akumulacji tego pierwiastka. Szczególnie niską zawartością selenu odznaczają się gleby leżące na terenach północnej i wschodniej Polski. Nieco bogatsze są rejony Dolnego Śląska. Pod względem zdolności do gromadzenia selenu rośliny można uszeregować jak następuje: najwięcej selenu zawierają rośliny krzyżowe, mniej motylkowe, a najmniej – wiechlinowate. Ta ostatnia rodzina obejmuje gatunki roślin łąkowych, pastwiskowych i zbożowych. Stanowią one główne komponenty paszowe w dawkach dla bydła. Jak wykazały badania przeprowadzone w Instytucie Zootechniki-PIB, pasze objętościowe produkowane na terenie naszego kraju charakteryzują się szczególnie niskim poziomem selenu (tab.1). Duży więc procent zwierząt w Polsce otrzymuje paszę nie zawierającą właściwej ilości selenu.
Według norm żywienia bydła mięsnego, dzienne zapotrzebowanie na selen wynosi 0,1 mg/kg s. m. paszy. W celu uzyskania rekomendowanych ilości selenu, w skład dawek pokarmowych dla opasów powinny być włączane dodatki uzupełniające, głównie w postaci premiksów mineralnych. Zgodnie z prawodastwem UE dopuszczalne do stosowania w żywieniu zwierząt są sole sodowe selenu, selenin oraz selenian sodu (Obwieszczenie MRiRW, 2004) oraz drożdże selenowe, szczep Saccharomyces cervisiae (Rozporządzenie KE nr 1750/2006).
Miejscem wchłaniania selenu jest jelito cienkie; formy organiczne absorbowane są w dwunastnicy, zaś sole mineralne w jelicie krętym. U bydła, wchłanianie selenu jest poprzedzone przemianami zachodzącymi w żwaczu. I tak, nieorganiczne formy selenu w żwaczu podlegają dysocjacji, a następnie ok. 30-40% pierwiastka ulega wytrąceniu w postaci nierozpuszczalnych selenków oraz w formie elementarnej i zostaje następnie wydalane z kałem. W procesie tym istotną rolę odgrywa odczyn treści żwacza. Ok. 10-15% pierwiastka zostaje wbudowana w białko mikroflory żwacza, natomiast ok. 40-60% przepływa do jelit, gdzie w postaci seleninu zostaje wchłonięta do krwiobiegu. Tą drogą do organizmu przeżuwacza, dostaje się zaledwie ok. 15% selenu zawartego w dawce pokarmowej. Znacznie więcej, bo 34-49% absorbowane jest w przypadku, gdy selen podawany jest w formie organicznej np. drożdże selenowe. Pewnym rozwiązaniem jest podawanie selenu bydłu w postaci chronionej. Mieszanki mineralne mogą zawierać selen chroniony w postaci seleninu sodu. Jest on pokryty otoczką ochronną, odporną na procesy zachodzące w żwaczu. Dzięki powłoce, selen przedostaje się przez żwacz w postaci nienaruszonej, a pełna jego ilość dociera do jelita cienkiego, gdzie dochodzi do stopniowego uwalniania selenu. Proces jest powolny, a efekt działania przedłużony. Inną formą suplementacji bydła są też lizawki solne zawierające w swoim składzie obok selenu również jod.
Stosowanie dodatków selenu do paszy musi być kontrolowane. Przekroczenie wartości 0,5 mg/kg s.m. paszy może być niebezpieczne. Aby uniknąć zatruć należy dbać o szczególnie dobre zhomogenizowanie premiksów zawierających selen i bardzo dokładne wymieszanie ich z paszą.
