W razie braku odbudowy lub remontu zniszczonego budynku wysokość szkody ustala się na podstawie cenników stosowanych przez zakład ubezpieczeń do szacowania wartości budynków, które podlegają corocznej aktualizacji. Jeżeli zaś rolnik podejmuje się odbudowy lub remontu – wysokość szkody ustala się na podstawie kosztorysu odzwierciedlającego koszty odbudowy budynku oraz faktycznego zużycia budynku od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności ubezpieczyciela do dnia powstania szkody – orzekł Sąd Rejonowy w Ciechanowie.
W sprawie rozpoznanej przez Sąd Rejonowy w Ciechanowie w wyroku z dnia 19 października 2023 r., sygn. akt I C 384/21 rolnik złożył pozew przeciwko towarzystwu ubezpieczeniowemu o zapłatę 60560,27 zł za szkody wyrządzone na skutek wichury w budynkach w gospodarstwie.
W polisie zwartej z zakładem ubezpieczeń dla budynku chlewni ustalono stopień zużycia 30% oraz wysokość sumy ubezpieczenia 190000 zł, dla drugiego budynku chlewni ustalono stopień zużycia 55% oraz wysokość sumy ubezpieczenia 60000 zł, dla budynku gospodarczego ustalono stopień zużycia 15% i wysokość sumy ubezpieczenia na 260000 zł.
Na skutek wichury uszkodzone zostały trzy budynki: dwa budynki chlewni oraz budynek gospodarczy. Zakład ubezpieczeniowy wypłacił odszkodowanie w kwocie 21 tys. zl. Rolnik wezwał ubezpieczyciela do podwyższenia kwoty odszkodowania, otrzymał odmowę z uzasadnieniem, że ewentualna dopłata może nastąpić po przedstawieniu faktur za naprawę budynków. Ubezpieczyciel wskazał, że przy ustalaniu wysokości odszkodowania uwzględnił stopień zużycia budynków przyjęty w umowie ubezpieczenia przy ustalaniu sumy ubezpieczenia.
Rolnik wyremontował uszkodzone budynki.
Sąd Rejonowy w Ciechanowie zasądził na rzecz rolnika 52808,64 zł
Ustalił, że zużycie budynków w okresie od zawarcia umowy tj. od dnia 1 stycznia 2018 r. do dnia powstania szkody tj. do dnia 21 czerwca 2018 r. wynosi: dla budynku chlewni 2 – 0,24% , dla drugiego budynku chlewni 3 – 0,51% , dla budynku gospodarczego poz. 5 – 0,34% .
Punktem spornym między stronami umowy był sposób obliczenia wysokości szkody, a tym samym należnego rolnikowi odszkodowania, w odniesieniu do stopnia zużycia technicznego budynków. Rolnik domagał się ustalenia kosztu remontu budynków z uwzględnieniem całkowitego zużycia budynków do dnia powstania szkody, tj. zużycia obejmującego sumę stopni zużycia określonego w polisie oraz w okresie od objęcia budynków ochronę ubezpieczeniową do wystąpienia szkody, zaś pozwany zakład ubezpieczeń – kosztu remontu budynków z uwzględnieniem wyłącznie zużycia budynków w okresie od objęcia budynków ochronę ubezpieczeniową do wystąpienia szkody.
Sąd podkreślił, że zgodnie z art. 13 ust. 3 ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 2500, z późn. zm., dalej: ustawa) w obowiązkowych ubezpieczeniach mienia odszkodowanie wypłaca się w kwocie odpowiadającej wysokości szkody, nie większej jednak od sumy ubezpieczenia ustalonej w umowie, a zatem zasadą jest, że w ubezpieczeniu mienia odszkodowanie pokrywa tylko szkodę rzeczywistą.
Przepisy wskazanej wyżej ustawy zawierają przepisy dotyczące metody i sposobu ustalania wysokości szkody w dwóch sytuacjach: gdy rolnik nie podejmuje odbudowy, naprawy lub remontu budynku, w którym powstała szkoda (art. 68 ust. 1 pkt 1 ustawy) oraz gdy następuje odbudowa lub remont budynku (art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy).
W pierwszym wypadku – przy braku odbudowy lub remontu – wysokość szkody ustala się na podstawie cenników stosowanych przez zakład ubezpieczeń do szacowania wartości budynków (art. 70 ust. 3 pkt 1 ustawy), które podlegają corocznej aktualizacji (art. 68 ust. 2 ustawy). W drugim przypadku, gdy rolnik podejmuje się odbudowy lub remontu – wysokość szkody ustala się na podstawie kosztorysu odzwierciedlającego koszty odbudowy budynku (art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy), uwzględnia się również faktyczne zużycie budynku od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń do dnia powstania szkody. Zgodnie z art. 69 pkt 1 i 2 ustawy wysokość szkody w budynkach rolniczych zmniejsza się o wartość pozostałości, które mogą być przeznaczone do dalszego użytku, przeróbki lub odbudowy i zwiększa się o wartość pozostałości w granicach sumy ubezpieczenia o udokumentowane koszty uprzątnięcia miejsca szkody w wysokości do 5% wartości szkody.
Przepisy ustawy nie nakazują poszkodowanemu przeprowadzenia rekonstrukcji zniszczonego budynku według parametrów odpowiadających zniszczonemu budynkowi. Górną granicą wysokości szkody jest suma ubezpieczenia ustalona w umowie, a podstawowe kryterium przesądzające o wysokości szkody stanowią dotychczasowe wymiary, konstrukcja, materiały i wyposażenie budynku.
W omawianej sprawie rolnik przeprowadził remont uszkodzonych budynków gospodarczych, zatem ustalenie wysokości szkody, a tym samym należnego powodom odszkodowania, powinno nastąpić według mechanizmu określonego w art. 69 ust. 1 pkt 2 ustawy, czyli na podstawie kosztorysu odzwierciedlającego koszty odbudowy budynku oraz faktycznego zużycia budynku od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń do dnia powstania szkody.
Remont lub odbudowa budynku wymagają użycia nowych materiałów, brak jest zatem podstaw do potrącenia z przyznanego i wypłaconego odszkodowania stopnia zużycia budynku liczonego od dnia posadowienia budynku do dnia zawarcia umowy ubezpieczenia. Zdaniem sądu stanowiłoby to naruszenie zasady pełnego odszkodowania.
Sąd powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 25 maja 2022 r., sygn. akt I AGa 319/21, w którym sąd ten orzekł, że art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy nakazuje uwzględnić faktyczne zużycie budynku od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń do dnia powstania szkody. Oparcie sumy ubezpieczenia na wartości rzeczywistej oznacza, że ubezpieczyciel uwzględnił przy ustalaniu sumy ubezpieczenia stopień zużycia budynku na dzień zawarcia umowy. Ustalając wysokość szkody powinien zatem uwzględnić również zużycie budynku od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, ponieważ, zużycie to nie mogło znaleźć odzwierciedlenia w treści umowy, nie było bowiem znane.
Analogicznie w wyroku z 16 stycznia 2018 r., sygn. akt I ACa 253/17 Sąd Apelacyjny w Lublinie orzekł, że w dacie likwidacji szkody należy uwzględniać inne parametry ustalania wysokości szkody niż ustalone w umowie w dacie jej zawarcia. W przypadku gdy dochodzi do odbudowy objętego umową ubezpieczenia zniszczonego budynku, szkodę, a w konsekwencji wysokość odszkodowania ustala się wyłącznie w oparciu o wysokość kosztów odbudowy budynku, która musi mieścić się w sumie gwarancyjnej stanowiącej górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela. Tak ustalone odszkodowanie można pomniejszyć jedynie o stopień zużycia budynku, ale pomiędzy datą zawarcia umowy ubezpieczenia a datą wystąpienia szkody.
Podobnie w wyroku z dnia 28 czerwca 2020 r. wydanym w sprawie I AGa 83/19 Sąd Apelacyjny w Białymstoku wskazał, że uwzględnienie faktycznego zużycia budynku odnosi się wyłącznie do jego zużycia w czasie od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności ubezpieczyciela do dnia szkody, a nie do całkowitego stopnia zużycia.
Sąd podkreślił, że w przypadku podjęcia się odbudowy lub naprawy budynku, kwestia wartości budynku przyjęta w dacie zawierania umowy jest o tyle nieistotna, że nie ma związku z wielkością szkody. W takim przypadku szkoda odpowiada kosztom jakie musi ponieść poszkodowany aby dokonać odbudowy lub naprawy budynku; istotne jest tylko aby koszty te mieściły się w sumie ubezpieczenia. Z tego względu w takim przypadku uwzględnia się stopień faktycznego zużycia budynku, ale jedynie w okresie od dnia rozpoczęcia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń (dzień zawarcia umowy) do dnia powstania szkody.
Doprowadzenie rzeczy uszkodzonej do stanu poprzedniego oznacza, że stan rzeczy remoncie odpowiada pod każdym względem (technicznym, zdolności użytkowej, trwałości, wyglądu itp.) stanowi rzeczy sprzed zdarzenia ubezpieczeniowego. Ubezpieczyciel ma zatem obowiązek zwrócić poszkodowanemu wszelkie celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione w celu przywrócenia stanu poprzedniego rzeczy uszkodzonej, do których należy zaliczyć również koszt nowych części i innych materiałów, jeżeli ich użycie jest niezbędne do przywrócenia stanu poprzedniego.
Sąd uznał, że w omawianej sprawie przysługujące rolnikowi odszkodowanie, zgodnie z opinią biegłego sądowego w zakresie budownictwa łącznie w kwocie 77707,09 zł. Wysokość odszkodowania należy pomniejszyć o wartość już wypłaconego przez zakład ubezpieczeń odszkodowania tj. o kwotę 21428,20 zł. Dodatkowa odpowiedzialność pozwanego za szkodę powinna wynieść 56278,89 zł. Tak ustalone podlega, na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy dalszemu obniżeniu, ponieważ wysokość szkody w budynkach rolniczych zmniejsza się o wartość pozostałości, które mogą być przeznaczone do dalszego użytku, przeróbki lub odbudowy i zwiększa się o wartość pozostałości w granicach sumy ubezpieczenia o udokumentowane koszty uprzątnięcia miejsca szkody w wysokości do 5% wartości szkody. W omawianej sprawie wysokość odszkodowania ostatecznie ulega obniżeniu o kwotę pozostałości tj. 455,26 zł – wartość złomu, po odliczeniu kosztów jego załadunku i wywozu oraz 2562,19 zł – wartość drewna opałowego. W związku sąd uznał, że rolnikowi przysługuje dopłata do przyznanego już i wypłaconego odszkodowania w wysokości 52808,64 zł.
