Odmiany pszenicy jarej – którą wybrać? Analizujemy odmiany pszenicy jarej na podstawie wyników badań PDO.
Porejestrowe doświadczalnictwo odmianowe (PDO) jest systemem doświadczalnym przeprowadzanym na terenie całego kraju, którego zadaniem jest bardziej efektywne wykorzystanie postępu biologicznego. Postęp hodowlany wymaga jednak stałej kontroli wartości cech starszych jak i najnowszych odmian, w związku z czym przed zakupem materiału siewnego rolnik powinien zgłębić wiedzę na temat odmian. Jednakże coraz większa liczba odmian w Krajowym rejestrze powoduje, że wybór nie jest tak oczywisty. Jednocześnie producenci mają coraz większą świadomość, że dobór odpowiedniej, dobrej odmiany może zagwarantować plony na zadowalającym poziomie. Tutaj z pomocą przychodzą wyniki badań PDO.
Ważniejsze cechy rolniczo-użytkowe odmian pszenicy zwyczajnej jarej (wg COBORU)
| Odmiany | Rok rejestracji | Plon ziarna a1 (dt/ ha) | Plon ziarna a2 (dt/ ha) | Masa 1000 ziaren (g) | Liczba opadania | Zawartość białka | Wsk. sedymen. SDS | Wysokość roślin (cm) | Dojrzałość pełna
(liczba dni od 1.01) |
Wyleganie | Choroby podst. źdźbła | Mączniak prawdziwy | Rdza brunatna | Rdza zółta | Septoriozy liści | Septorioza plew | Fuzarioza kłosów |
| skala 9o | skala 9o | ||||||||||||||||
| jakościowe chlebowe (grupa A) | |||||||||||||||||
| KWS Dorium | 2021 | 67,9 | 75,5 | 44,5 | 7 | 7 | 7 | 87 | 210 | 6 | 5 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 |
| WPB Pebbles * | 2021 | 67,7 | 76,2 | 40,6 | 7 | 6 | 9 | 87 | 209 | 4 | 5 | 5 | 4 | 5 | 5 | 6 | 4 |
| KWS Carusum | 2022 | 66,7 | 74,3 | 41,3 | 8 | 9 | 9 | 88 | 209 | 4 | 5 | 6 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Merkawa | 2019 | 65,9 | 73,3 | 39,2 | 8 | 7 | 8 | 81 | 209 | 4 | 5 | 5 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 |
| WPB Troy | 2020 | 65,5 | 73,0 | 40,2 | 9 | 7 | 9 | 84 | 209 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 |
| Florentyna | 2022 | 65,4 | 72,1 | 39,2 | 7 | 7 | 9 | 94 | 209 | 3 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 |
| Aura | 2020 | 65,1 | 73,3 | 42,3 | 8 | 7 | 8 | 86 | 210 | 5 | 5 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 | 6 |
| Aplauz | 2022 | 64,9 | 72,7 | 39,2 | 8 | 8 | 9 | 87 | 210 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Mandaryna | 2014 | 64,7 | 72,4 | 34,6 | 8 | 5 | 9 | 89 | 209 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 6 | 6 |
| Itaka | 2021 | 64,7 | 72,0 | 39,9 | 7 | 7 | 9 | 90 | 209 | 5 | 5 | 6 | 5 | 6 | 5 | 5 | 5 |
| WPB Francis | 2021 | 64,5 | 73,1 | 40,0 | 6 | 7 | 9 | 84 | 209 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 6 |
| Akvitan | 2022 | 64,5 | 71,5 | 44,8 | 5 | 8 | 9 | 84 | 209 | 6 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 4 | 5 |
| Goplana | 2015 | 64,0 | 71,6 | 41,0 | 8 | 7 | 7 | 85 | 210 | 4 | 5 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Atrakcja | 2018 | 63,8 | 72,5 | 35,3 | 8 | 6 | 8 | 88 | 210 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Mantra | 2021 | 63,5 | 71,6 | 41,2 | 8 | 6 | 8 | 84 | 210 | 3 | 5 | 5 | 5 | 6 | 5 | 5 | 5 |
| Rusałka | 2016 | 63,5 | 72,2 | 39,7 | 8 | 7 | 8 | 86 | 209 | 5 | 5 | 4 | 4 | 4 | 5 | 5 | 5 |
| Werwa | 2021 | 63,4 | 70,6 | 41,1 | 7 | 8 | 8 | 81 | 210 | 6 | 5 | 4 | 5 | 4 | 6 | 5 | 6 |
| Etolia | 2021 | 63,3 | 70,8 | 39,8 | 7 | 7 | 8 | 79 | 209 | 7 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 | 5 |
| SU Ahab | 2020 | 63,2 | 70,8 | 42,4 | 8 | 8 | 9 | 82 | 209 | 6 | 4 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| MHR Jutrzenka | 2018 | 62,9 | 70,7 | 41,8 | 8 | 8 | 8 | 84 | 210 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Varius | 2016 | 62,7 | 70,9 | 37,4 | 8 | 7 | 8 | 81 | 209 | 6 | 5 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Anakonda | 2020 | 62,3 | 70,7 | 42,1 | 8 | 8 | 8 | 81 | 210 | 4 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 |
| Fama | 2020 | 62,1 | 69,7 | 42,9 | 9 | 8 | 8 | 80 | 210 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Akcja | 2020 | 61,8 | 69,7 | 41,9 | 9 | 8 | 7 | 84 | 209 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 |
| Jarlanka | 2017 | 61,5 | 69,6 | 42,0 | 8 | 8 | 8 | 81 | 210 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Tybalt | 2005 | 61,5 | 69,8 | 41,6 | 8 | 7 | 8 | 80 | 210 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Gratka | 2019 | 61,2 | 69,5 | 42,0 | 9 | 7 | 8 | 81 | 210 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 | 5 |
| Eskadra | 2019 | 60,1 | 68,7 | 40,7 | 9 | 7 | 8 | 82 | 210 | 5 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| chlebowe (grupa B) | |||||||||||||||||
| KWS Rantum | 2022 | 68,8 | 76,4 | 37,5 | 7 | 7 | 8 | 85 | 208 | 6 | 5 | 5 | 6 | 5 | 4 | 5 | 5 |
| Alibi | 2019 | 65,5 | 73,6 | 46,3 | 6 | 7 | 7 | 90 | 211 | 5 | 6 | 4 | 6 | 5 | 6 | 5 | 6 |
| Harenda | 2014 | 64,9 | 71,9 | 39,4 | 7 | 6 | 9 | 85 | 210 | 6 | 5 | 5 | 6 | 5 | 5 | 5 | 5 |
| Syntia | 2021 | 63,6 | 71,5 | 41,2 | 6 | 6 | 8 | 80 | 210 | 6 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 |
* – odmiana o kłosie ościstym. Plon ziarna: a1 – przeciętny poziom agrotechniki (bez ochrony), a2 – wysoki poziom agrotechniki (zwiększone o 40 kg/ha nawożenie azotowe, dolistne preparaty wieloskładnikowe, ochrona przed wyleganiem i chorobami). Skala 9-stopniowa – wyższe oceny oznaczają korzystniejszą ocenę, większą odporność na choroby i mniejsze wyleganie
W opracowaniu tabelarycznym przedstawiono trzyletnie wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian pszenicy jarej. W tabeli uwzględniono jedynie te odmiany, które we wspomnianym okresie przeszły co najmniej dwuletni cykl badań. Oznacza to, że pominięto w niej kreacje Arabella, Fala, Izera, Kandela, Katoda, KWS Sunny, KWS Torridon, Monsun, Nimfa, Ostka Smolicka, Serenada, Struna, WPB Skye (grupa A) oraz Zadra (grupa B), które nie były badane w ciągu ostatnich dwóch lub trzech lat. Odmiany w tabeli uszeregowano według wysokości plonu na przeciętnym poziomie agrotechniki (a1), od najwyżej do najniżej plonującej odmiany w danej grupie technologicznej.
Badania rejestrowe i porejestrowe pszenicy prowadzi się przy uprawie na dwóch, znacznie zróżnicowanych poziomach agrotechniki. Wysoki poziom agrotechniki (a2) różni się od przeciętnego zwiększonym o 40 kg/ha nawożeniem azotowym, stosowaniem dolistnych preparatów wieloskładnikowych (łącznie z fungicydami), ochroną przed wyleganiem (1 zabieg) i chorobami (2 zabiegi). W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się dodatkowe stosowanie regulatora wzrostu i fungicydu lub ograniczenie liczby stosowanych zabiegów. Pozwala to oceniać reakcję odmian przy dodatkowych nakładach na nawożenie i ochronę. Różnice w przyroście plonu poszczególnych odmian bywają znaczne, co oznacza, że takie same nakłady na ochronę mogą dać różne efekty ekonomiczne.
Aktualnie Krajowy rejestr pszenicy zwyczajnej jarej liczy 46 odmian. Zdecydowanie najwięcej zarejestrowanych jest jakościowych odmian chlebowych (A) – 41, pozostałe 5 są to odmiany chlebowe (grupa B). Obecnie nie ma żadnej zarejestrowanej odmiany z grupy elitarnych odmian chlebowych (E) oraz z grupy odmian pastewnych lub innych (C). Większość odmian pszenicy zwyczajnej jarej pochodzi z krajowych hodowli (70% wszystkich zarejestrowanych odmian), natomiast liczba zarejestrowanych odmian zagranicznych wynosi 14. Obok odmian pszenicy zwyczajnej w Krajowym rejestrze pszenicy jarej znaleźć możemy także dwie odmiany pszenicy orkisz (Kuiavia i Wirtas), obie z polskiej hodowli.
Duża ilość zarejestrowanych odmian daje producentowi liczne możliwości. Może on dokonać wyboru spośród wielu odmian, które nadają się do siewu właśnie w jego gospodarstwie, czyli w określonych warunkach środowiskowych. Odpowiednia odmiana i dostosowana do niej poprawna agrotechnika warunkują uzyskanie wysokich plonów o pożądanej jakości.
Istotnym kryterium wyboru odmiany jest jej plenność, która w głównej mierze decyduje o opłacalności uprawy. W 2022 roku pszenica jara plonowała o 8,2 dt/ha lepiej w stosunku do roku 2021 i o blisko 7 dt/ha lepiej w porównaniu z rokiem 2020. Średni plon ziarna na przeciętnym poziomie agrotechniki (a1) dla odmian wzorcowych tego gatunku wynosił 69,3 dt/ha, natomiast na wysokim poziomie agrotechniki był o 5,4 dt/ha większy. W wieloleciu 2020–2022 najlepiej plonowała odmiana z grypy B – KWS Rantum. W czołówce najlepszych odmian znalazły się również kreacje z grupy A – KWS Dorium, WPB Pebbles oraz KWS Carusum.
Oprócz wielkości i jakości plonu, znaczenie przy wyborze odmiany mają też te cechy, w obrębie których różnice odmianowe są największe. Dotyczy to wysokości roślin, odporności na wyleganie i choroby oraz cech ziarna (masa 1000 ziaren, wyrównanie). Ponadto wiedza na temat odporności odmian na choroby, czy też wyleganie, pozwala przyjąć optymalny program ochrony.
Pszenica jara jest odporna na wyleganie. Nie wymaga zatem stosowania regulatorów wzrostu, przy niskim poziomie nawożenia azotowego. Stosując wyższe nawożenie azotem zabieg skracania źdźbła może być traktowany jako drugoplanowy. Do odmian o dużej podatności na wyleganie należą Florentyna i Mantra. Natomiast największą odpornością na wyleganie wyróżnia się Etolia.
Odmiany pszenicy jarej cechują się zróżnicowaną odpornością na choroby. W ostatnich latach najczęściej obserwowaną chorobą tego gatunku były septoriozy liści i rdza brunatna. Dość powszechnie wystąpił również mączniak prawdziwy. Rzadziej obserwowano fuzariozę kłosów i septoriozę plew. Do odmian o największej odporności na septoriozy liści należą jakościowa odmiana chlebowa (A) – Werwa oraz odmiana z grupy B – Alibi. Natomiast najmniejszą odpornością na septoriozy liści cechuje się KWS Rantum. Z kolei na rdzę brunatną najbardziej odporne są KWS Carusum, KWS Rantum, Alibi i Harenda, natomiast najniższą notę uzyskały odmiany WPB Pebbles, Goplana, Rusałka i Varius. Za sukces należy uznać poprawę odporności na rdzę żółtą. Choroba ta pojawia się tylko w niektórych latach, jednak na odmianach podatnych przyczynia się do znacznej obniżki plonu. Odmianami o największej wrażliwości na patogen powodujący tę chorobę są Merkawa, Rusałka oraz Werwa.
Zainteresowanie producentów obserwuje się także wśród odmian nadających się do uprawy w konkretnych warunkach przyrodniczo-rolniczych. Tutaj znaczenia nabierają specyficzne cechy morfologiczne odmian (np. ościstość kłosów). Obecnie w Krajowym rejestrze pszenicy zwyczajnej jarej znajdują się 3 odmiany ościste – Ostka Smolicka (A), Zadra (B) oraz zarejestrowana w 2021 roku odmiana WPB Pebbles. Odmiany o takiej morfologii nadają się szczególnie do uprawy na polach położonych w bliskim sąsiedztwie terenów leśnych, gdzie występuje ryzyko szkód powodowanych przez zwierzynę (zdjęcie 1).
W podjęciu decyzji o wyborze odmiany do siewu pomocna może być również „Lista odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw”. Lista ta tworzona jest każdego roku przez zespoły ekspertów z poszczególnych województw, na podstawie wyników doświadczeń przeprowadzonych w ramach badań PDO. Zawiera ona odmiany, które w danym rejonie kraju sprawdziły się najlepiej. W najbliższym czasie ukażą się „Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw” na rok 2023. Informacje na temat odmian uzyskać można także ze strony internetowej COBORU oraz z wydawanej co roku Listy opisowej odmian.
Anna Skrzypek, COBORU
