W życiu większości istot żywych, światło odgrywa znaczącą rolę; wiele czynności życiowych organizmu, pośrednio lub bezpośrednio, sterowane jest światłem.
Światło hamuje syntezę melatoniny w szyszynce oraz pobudza funkcjonowanie podwzgórza. To ostatnie inicjuje aktywność jajników krów. Właściwe oświetlenie w budynku inwentarskim pozytywnie wpływa na użytkowość mleczną i rozpłodową krów. Światło słoneczne zwiększa również odporność organizmu oraz osłabia działanie mikroorganizmów patogennych, zasiedlających otoczenie zwierząt. Bardzo istotna jest rola światła w podczas syntezy witaminy D3. Powstaje ona z ergokalcyferolu zawartego w paszach, który pod wpływem promieniowania ultrafioletowego przekształcany jest w skórze w cholekalcyferol, formę niezbędną dla prawidłowego przyswajania wapnia. Jest to szczególne ważne w przypadku cieląt i krów wysokomlecznych.
U krów w laktacji, krótkie dni wpływają niekorzystnie zarówno na ich apetyt jak i produkcyjność. Odpowiednio długi czas oświetlenia pomieszczeń w czasie laktacji, może podnosić wydajność mleczną krów, od 5 – 16%. W okresie letnim, gdy dzień jest długi, utrzymywanie właściwego poziomu oświetlenia pomieszczeń nie stanowi większego problemu. Krótkie dni jesienią i zimą, sprawiają, iż trzeba się wspomóc oświetleniem sztucznym. Zimą zaleca się stosowanie oświetlenia sztucznego nocą przez około 8 godzin. Optymalna długość sztucznego dnia powinna wynosić około 16 godzin. Po okresie oświetlenia powinna nastąpić, ok. 6-8 godzinna faza ciemności.
W pomieszczeniach inwentarskich niezbędne jest więc odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne. Światło słoneczne zalicza się do najtańszych źródeł oświetlenia. Stopień intensywności naświetlenia naturalnego określany bywa stosunkiem świetlnym, czyli proporcją ilościową powierzchni okien do powierzchni podłogi. Dla krów mlecznych wskaźnik oświetlenia naturalnego powinien wynosić 1:10. Natomiast dla bydła opasowego może być nieco szerszy i kształtować się na poziomie 1:20. Zabrudzone, pokryte kurzem lub lodem szyby obniżają stopień oświetlenia nawet o 15-55%.
Dostarczanie do wnętrza pomieszczenia inwentarskiego odpowiednich ilości światła słonecznego, oprócz okien, można realizować dzięki świetlikom wmontowanym w kalenicę dachu. Coraz częściej stosuje się również przeźroczyste fragmenty ścian szczytowych, a nawet przeźroczysty dach. W tym wypadku powierzchnia świetlików znajdujących się w dachu obory powinna wynosić od 3 do 5% powierzchni podłogi w budynku. Dzięki wbudowanym siłownikom, przystosowane do otwierania świetliki kalenicowe mogą równocześnie pełnić funkcję wentylatorów. W porównaniu z oknami, rozwiązanie takie ogranicza występowanie przeciągów. Sprzyja również bardziej równomiernemu oświetleniu obory oraz ograniczaniu osadzania się wilgoci na wewnętrznych ścianach dachu.
W przypadku, kiedy naturalne oświetlenie nie pokrywa potrzeb fizjologicznych i etologicznych, koniecznym jest zapewnienie odpowiedniego oświetlenia sztucznego; jego optymalne natężenie w pomieszczeniach dla krów, jałówek oraz cieląt określa się na od 20 do 30 luxów (lx) (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2003). Odpowiada ono natężeniu światła lampy jarzeniowej o mocy 2-3 W/m2, lub żarówki o mocy 8-12W/m2. Natężenie światła pomocniczego lub oświetlenia nocnego, ułatwiające obsłudze nadzór pomieszczeń a zwierzętom orientację i swobodne pobieranie paszy i wody nocą, nie powinno przekraczać 3-5 lx.
Oświetlenie nocne lub orientacyjne zaleca się stosować jesienią i zimą w godzinach od 18.00 do 6.00 rano, zaś wiosną i latem od 22.00 do 5.00 rano. Oświetlenie sztuczne powinno być równomierne i w miarę możliwości uwzględniać zachowanie tego samego natężenia w różnych punktach pomieszczenia. Przyjmuje się, że odległość między lampami (źródłem światła) powinna być ok. 1,5-1,8 razy większa w porównaniu z wysokością ich umieszczenia nad podłogą.
Do monitorowania natężenia światła w budynkach inwentarskich, służą czujniki natężenia światła. Najczęściej stosowanym i najpraktyczniejszym sposobem, jest instalowanie w oborach lamp sodowych, fluorescencyjnych w tym świetlówek LED. Warto je wyposażać w automatyczne sterowniki włączania/wyłączania, czasu pracy i natężenia światła.
Istotny wpływ na zachowanie się krów w oborze, ich reakcje, nerwowość oraz inne cechy, wywiera również barwa światła. Do najkorzystniejszych źródeł zalicza się te, które wytwarzają światło o barwie zbliżonej do dziennego. Instalacje do sztucznego oświetlania w pomieszczeniach inwentarskich powinna cechować wysoka sprawność oraz bezpieczeństwo użytkowania. Właściwe oświetlenie obory pozytywnie wpływa na użytkowość mleczną i rozpłodową krów, a ponadto stwarza przyjazne warunki do pracy obsługi.
prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz
Instytut Zootechniki-PIB w Krakowie
