Przez wiele lat w Polsce mówiło się, że bieda ma głównie wiejskie oblicze, jednakże obecnie sytuacja powoli się zmienia m.in. dzięki naszej obecności w UE, co zauważają autorzy bardzo ciekawego raportu Polska Wieś 2022, Raport o Stanie Wsi.
Jak sami przyznają, w pierwszych raportach o stanie wsi pisano, że polska bieda ma głównie wiejskie oblicze. Nadal wskaźniki biedy i ubóstwa na wsi są wyższe niż w mieście, ale to zjawisko uległo znacznemu zmniejszeniu dzięki utrzymującemu się od 30 lat wzrostowi gospodarczemu, poprawie sytuacji na rynku pracy i dobroczynnym skutkom polityk unijnych, zwłaszcza Wspólnej Polityki Rolnej i polityki spójności.
Słusznie również zauważa się, że nie ma jednej biedy. Jest ona zróżnicowana w zależności od kontekstu, miejsca, czy też możliwości radzenia sobie z nią, a ubóstwo jest zjawiskiem wielowymiarowym. Temu zjawisku towarzyszy często wykluczenie społeczne polegające na braku możliwości jednostek lub grup społecznych uczestniczenia lub też na niezdolności do uczestniczenia w społecznych, gospodarczych, politycznych i kulturowych aspektach życia zbiorowego.
Zarówno ubóstwo, jak i wykluczenie społeczne ograniczają potencjał rozwojowy kraju. Polega to na niewykorzystaniu najważniejszego czynnika rozwoju, jakim jest kapitał ludzki i społeczny. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym na wsi w 2020 r. wynosił w Polsce 24,4 proc. i był zbliżony do średniego w UE-27. Zatem na tle innych krajów unijnych to zagrożenie można uznać za umiarkowane.
Natomiast wskaźnik zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym odnoszący się do całego kraju wynosił 17,3 proc. i był niższy niż średnia unijna, wynosząca 22 proc. Zagrożenie ubóstwem jest wyższe dla kobiet niż dla mężczyzn.
Niestety, jak zauważają autorzy raportu, ryzyko ubóstwa na wsi rośnie od 2017 r., a w dużych miastach maleje. Inną kategorią wykorzystywaną w badaniach nad ubóstwem i wykluczeniem społecznym jest tzw. sfera niedostatku, w Polsce definiowana za pomocą minimum socjalnego.
Jak pisze jeden autorów Raportu, S. Kalinowski – Wydatki konsumpcyjne na poziomie tego minimum pozwalają na prowadzenie “godnego życia” i traktowane są jako próg, poniżej którego następuje deprywacja integracyjnych potrzeb człowieka.
Sfera niedostatku wyraźnie wzrosła w 2020 r. na obszarach wiejskich. Jednym z czynników tego zjawiska była zapewne pandemia COVID-19.
Współczynnik Giniego ilustrujący zróżnicowanie dochodów wzrósł w 2020 r. i wynosił na wsi 0,310, a w miastach był niższy, ale rósł od 2017 r. i w 2020 r. wyniósł 0,301. Przez całą dekadę 2010–2020 współczynnik Giniego był wyższy na wsi niż w mieście, co potwierdza, że zróżnicowanie dochodów jest wyższe na wsi niż w mieście.
Jeśli chodzi o przestrzenne zróżnicowanie ubóstwa na obszarach wiejskich, to jego nasilenie jest największe w północnych i wschodnich rejonach Polski, zwłaszcza na byłych obszarach pegeerowskich.
Cały czas jednak, jak stwierdzają autorzy niniejszego raportu ubóstwo i wykluczenie społeczne obejmuje swoim zasięgiem nadal znaczną część społeczeństwa wiejskiego. Wciąż mimo rozbudowanych programów pomocowych część społeczeństwa nie realizuje potrzeb chociażby na minimalnym poziomie.
Należy jednak uczciwie przyznać, że różnice w tej sferze życia między miastem a wsią są znacznie mniejsze niż kilkanaście lat temu. A jest to przede wszystkim zasługa pieniędzy płynących z UE połączonych z dobrym wzrostem gospodarczym.
Na podstawie raportu Polska Wieś 2022, Raport o Stanie Wsi.
