Mykotoksyny – dlaczego są takie groźne? Przede wszystkim dlatego, że są to związki niskocząsteczkowe, które są wtórnymi metabolitami grzybów występującymi na produktach roślinnych. Oprócz produktów roślinnych mykotoksyny mogą także przedostawać się do mleka oraz znajdować się w kurzu.
Spożycie produktów zanieczyszczonych mykotoksynami może spowodować ciężkie schorzenia u zwierząt (dystrofie, nowotwory, zaburzenia hormonalne). Takie produkty mogą wykazywać potencjalne zagrożenie kancerogenne m.in. przez fumonizyny – mykotoksyny produkowane przez grzyby rodzaju Fusarium występujące na kukurydzy. Dlatego też są one pod szczególnym nadzorem IARC (Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem). Choroby spowodowane spożyciem mykotoksyn nazywane są mykotoksykozami.
Wtórne metabolity grzybów mogą pojawiać się na niechronionych kłosach zbóż lub kolbach kukurydzy, ale także rozwijają się w magazynach, gdy towar przechowywany jest w nieodpowiednich warunkach. Główną mykotoksyną, która jest wytwarzana podczas złego składowania produktów rolnych jest ochratoksyna A (OTA), która produkowana jest przez grzyby rodzaju Aspergillus i Penicillium.
W Polsce na ziarnie zbóż najczęściej występują gatunki grzybów produkujące deoksyniwalenol (DON). Jest on wytwarzany przez Fusarium culmorum i F. graminearum, które także mają zdolność do syntezy zearalenonu. Duży udział zbóż w płodozmianie oraz uproszczone systemy uprawy wpływają na wzrost ryzyka porażenia roślin przez grzyby rodzaju Fusarium.
Grzyby te są obecne w uprawie zbóż przez cały sezon wegetacyjny, ponieważ są przenoszone wraz z materiałem siewnym i mogą na wschodzących roślinach powodować fuzaryjną zgorzel siewek. Następnie jeszcze jesienią lub wczesną wiosną możemy obserwować na podstawie źdźbła oraz korzeniach wystąpienie fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni, a na liściach – fuzariozy liści. Fuzarioza kłosów wieńczy działalność grzybów rodzaju Fusarium.
Podobnie sytuacja wygląda w uprawie kukurydzy, w której grzyby rodzaju Fusarium powodują zgorzel siewek, zgniliznę korzeni i zgorzel podstawy łodygi oraz fuzariozę kolb. Z tego względu ważne jest po stwierdzeniu obecności choroby powodowanej przez grzyby rodzaju Fusarium wykonanie zabiegów zaprawiania oraz opryskiwania roślin przy użyciu fungicydów, aby grzyby nie przenosiły się na wyższe partie roślin.
Zabiegi chemiczne to nie jest jedyna możliwość ograniczania występowania grzybów rodzaju Fusarium. W tej walce liczy się kompleksowe podejście, które łączy metody niechemiczne oraz chemiczne. Dużą rolę odgrywa agrotechnika oraz wybór do uprawy odmian tolerancyjnych. Uproszczone systemy uprawy powodują nagromadzenie słomy na powierzchni, która umożliwia przetrwanie grzybni oraz milionów zarodników. Również częsta uprawa zbóż po sobie wpływa na zwiększenie nasilenia występowania grzybów rodzaju Fusarium.
Ze względu na zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi i zwierząt Unia Europejska wyznaczyła dopuszczalne normy zawartości mykotoksyn. Różnią się one w zależności od mykotoksyny oraz od produktu, w którym są zawarte. Inna norma została wyznaczona np. dla np. surowca – ziarna kukurydzy, a inna dla produktów żywieniowych przeznaczonych dla niemowląt. Są to bardzo niewielkie ilości mykotoksyn określane np. w mikrogramach.
Fragment artykułu “Groźne mykotoksyny” autorstwa dr Joanny Horoszkiewicz i prof. dr hab. Marka Korbasa z IOR – PIB w Poznaniu, który ukazał się w czerwcowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska.
