Przyjmuje się, że około 25 proc. światowych zbiorów roślin może być skażone mikotoksynami. Obniżają one ich plony i jakość. W wyniku spożycia, stanowią pośrednią lub bezpośrednią przyczynę wielu chorób ludzi i zwierząt – mikotoksykoz.
Spośród najsilniej zanieczyszczonych mikotoksynami surowców roślinnych wymienia się: ziarno kukurydzy i ryżu oraz ich przetworzone produkty, poza tym nasiona słonecznika i dyni, orzechy (brazylijskie, arachidy, pistacje, włoskie, laskowe), kakao, suszone rodzynki i figi, przyprawy (papryka, pieprz), ale też wiele innych.
W naszym kraju w największym stopniu porażane jest ziarno kukurydzy przez grzyby pleśniowe (głównie z rodzaju Fusarium) – zbierane późną jesienią, często w okresie dużej wilgotności powietrza. Dlatego nie należy zbytnio opóźniać zbiorów kukurydzy, a po ich zakończeniu, jak najszybciej przewietrzyć i dosuszyć ziarno do zalecanej, około 14-proc. wilgotności. Również zbyt długie sporządzanie kiszonki (zaleca się zapełnić, ubić i okryć zakiszaną pryzmę w okresie do 3 dni), może skutkować dodatkowym rozwojem grzybów pleśniowych i produkowanych przez nie mikotoksyn. Są one odporne na procesy technologiczne (kiszenie, gotowanie, smażenie, pieczenie, destylację i fermentację).
Mikotoksyny przyczyną zaburzeń i chorób
Mikotoksyny mogą być przyczyną groźnych zatruć pokarmowych, ale najczęściej, w wyniku postępującej kumulacji w organizmie, oddziałują po pewnym okresie. Do najczęściej występujących zaburzeń powodowanych przez nie zalicza się:
- niewydolność nerek i wątroby,
- działanie teratogenne i kancerogenne,
- problemy z płodnością,
- zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego,
- osłabienie systemu odpornościowego organizmu.
- zmniejszenie przyrostów masy ciała zwierząt, ich słabsza kondycja,
- zwiększenia poronień i upadków młodych zwierząt (słabsze wskaźniki płodności).
Wrażliwość zwierząt na mikotoksyny
Bardziej wrażliwe na działanie mikotoksyn są zwierzęta monogastryczne (jednożołądkowe), a więc: drób, konie, trzoda chlewna i ryby, nieco mniej starsze przeżuwacze: bydło, owce, kozy, mające w pełni rozwinięty żołądek. Wykazują one wówczas zdolność do częściowej neutralizacji alfa toksyn w żwaczu. Natomiast młode zwierzęta z tej grupy, nie mające w pełni rozwiniętego żołądka są w podobnym stopniu wrażliwe na alfa toksyny jak monogastryczne.
Często niewidoczne, a obecne
Niektóre grzyby pleśniowe wykazują również pozytywne efekty, wytwarzając antybiotyki, np. penicylinę. Należy podkreślić, iż nie wszystkie pleśnie są toksyczne (przykładem są sery pleśniowe) i odwrotnie – brak pleśni nie oznacza, iż skarmiana pasza nie zawiera mikotoksyn.
Wytworzenie mikotoksyn w surowcach i produktach roślinnych jest możliwe w odpowiednio wysokiej temperaturze (zwykle powyżej 20°C) i dużej wilgotności powietrza. Rośliny mogą zostać zainfekowane patogenem grzyba, zarówno podczas ich uprawy w polu lub pod osłonami (szklarniach, tunelach foliowych), przechowywania w magazynach, a także w trakcie ich przetwarzania. Najczęściej zanieczyszczają produkty roślinne, ale mogą być obecne także w żywności pochodzenia zwierzęcego.
Nazwa mikotoksyna pochodzi od greckiego słowa „mykos”, czyli grzyb oraz łacińskiego „toxicum” – toksyczny (trujący). W dosłownym tłumaczeniu oznacza więc toksyczne lub trujące grzyby, a ściślej wtórne produkty przemiany materii niektórych grzybów pleśniowych, głównie z rodzaju: Fusarium, Aspergillus, Claviceps i Pennicillium.
