Ziemniak lubi nawadnianie

Głównymi problemami produkcji ziemniaka w Polsce są duże wahania wielkości plonu w latach i niewystarczająco dobra jakość plonu. Są one spowodowane zmiennymi warunkami pogody w okresie wegetacji, głównie zmienną ilością opadów i ich nierównomiernym rozkładem w okresie wegetacji. Uzupełnianie ilości opadów i wyrównywanie ich rozkładu stosownie do potrzeb roślin rozwiązuje problem wielkości i niektórych cech jakości plonu. Metodą jest wprowadzenie nawadniania plantacji.

W badaniach porównawczych wrażliwości różnych gatunków roślin uprawnych na niedobór wody określa się ziemniak jako gatunek wrażliwy. Wrażliwość roślin ziemniaka na niedobór wody występuje w dość szerokim przedziale czasowym. Okres od zwarcia rzędów do początku kwitnienia roślin na ogół odpowiada okresowi wiązania bulw (tuberyzacja) i jest początkiem okresu dużych potrzeb wodnych roślin i dużej ich wrażliwości na suszę. Susza w okresie okołotuberyzacyjnym (od około 1 tygodnia przed rozpoczęciem tuberyzacji przez okres 3-4 tygodni) może spowodować zawiązanie mniejszej liczby bulw oraz wzrost porażenia bulw parchem zwykłym.
Jeżeli w tym czasie występuje niedobór opadów powodujący spadek wilgotności gleby poniżej 60% polowej pojemności wodnej, to należy zastosować nawadnianie plantacji. Z kolei okres od początku kwitnienia do żółknięcia roślin jest okresem, w którym rośliny ziemniaka gromadzą plon, czyli bulwy powiększają swoją wielkość i masę. Pożądane jest wtedy utrzymanie wilgotności gleby na poziomie około 70% polowej pojemności wodnej. Potrzeby wodne roślin są wtedy największe i największa jest wrażliwość roślin na suszę (zapotrzebowanie dzienne roślin może wynosić wtedy ponad 3 mm opadu). Jeżeli w tym czasie wystąpi okres suszy lub opady są nierównomierne, to niekorzystnie odbija się to na wielkości i jakości bulw. Ogólny plon bulw jest niski i główną masę plonu stanowią wówczas bulwy małe i średniej wielkości. Okres suszy powoduje zahamowanie przyrostu bulw, a gdy po suszy następują większe opady, to bulwy ponownie zaczynają rosnąć. Nierównomierność wzrostu jest przyczyną powstawania m.in. deformacji bulw (lalkowatość, paciorkowatość, spękania). Przesuszenie redlin po wcześniejszym dużym uwilgotnieniu gleby powodować może ich spękanie i zielenienie bulw. Niekorzystne zmiany uwilgotnienia gleby mogą być także przyczyną powstawania wad wewnętrznych miąższu (pustowatość, rdzawa plamistość, szklistość), a także dotyczyć zmian składu chemicznego bulw, między innymi wzrostu zawartości azotanów i glikoalkaloidów oraz niestabilności poziomu cukrów, co pogarsza wartość konsumpcyjną i technologiczną surowca, a w niektórych przypadkach dyskwalifikować może taki towar z obrotu rynkowego. Niekorzystny wpływ suszy na wielkość plonu, a zwłaszcza na jakość, powoduje, że coraz większą uwagę przywiązuje się do nawadniania plantacji. Dotyczy to głównie plantacji surowcowych dla przemysłu przetwórczego, ale również plantacji ziemniaków jadalnych.

Pole najlepiej żeby było zlokalizowane na terenie płaskim i wyrównane. W warunkach kiedy plantacja zlokalizowana jest na terenie nachylonym, to redliny należy formować w poprzek stoku, aby ograniczyć spływ wody. Na plantacjach nawadnianych redliny powinny być uformowane w sposób umożliwiający pomieszczenie dużego plonu i pomimo rozmywania, które jest do pewnego stopnia nieuniknione, mogły zabezpieczyć bulwy przed zazielenieniem. Rozstawa rzędów powinna wynosić co najmniej 75 cm, a głębokość sadzenia zwiększyć należy o około 3 cm w stosunku do tradycyjnego – bez nawadniania. Kształt redlin powinien być taki, aby w ograniczonym stopniu ulegały rozmywaniu, a więc nie strome, ale trapezowe lub lekko zaokrąglone. Obsada roślin powinna być dobrana w zależności od przeznaczenia bulw. Z uwagi na to, że nawadnianie na ogół zwiększa udział bulw dużych w plonie, przy produkcji bulw z przeznaczeniem na sadzeniaki należy zwiększyć obsadę roślin o około 10%, aby uzyskać większy udział frakcji sadzeniakowej. Przy uprawie na cele konsumpcyjne należy obsadę roślin zwiększyć o około 10%, aby uzyskać większy udział frakcji bulw dużych.
Pole powinno być wolne od uciążliwych chwastów wieloletnich, a zwłaszcza perzu i ostrożnia, które na polu nawadnianym mogą być bardzo groźne. Ważne jest utrzymanie plantacji w okresie do zwarcia łanu w stanie wolnym od chwastów, gdyż nawadnianie uaktywnia rozwój chwastów pozostawionych w wyniku nieskutecznej pielęgnacji. Nawadnianie powoduje wzrost mineralizacji substancji organicznej gleby, intensywniejsze uwalnianie składników z cząstek mineralnych i kompleksu sorpcyjnego gleby, a przez to poprawia się efektywność zastosowanego nawożenia. Równocześnie należy się liczyć w warunkach wysokiej kumulacji biomasy ze zwiększonym zapotrzebowaniem na składniki pokarmowe oraz zagrożeniem wystąpienia częściowych strat składników spowodowane wymywaniem w głąb profilu glebowego. Stąd na plantacjach nawadnianych stosować należy nawożenie większe niż na plantacjach bez nawadniania. Ustalając wielkości dawek fosforu i potasu należy uwzględnić zasobność gleby w przyswajalne formy tych składników, wykorzystanie składników z zastosowanego nawozu naturalnego czy organicznego oraz potrzeby pokarmowe ziemniaka przy określonym plonie bulw (tabela 1).

Tabela 1. Współczynniki* do przeliczenia ilości składników pobieranych z plonem bulw ziemniaka na dawki nawozów fosforowych i potasowych.

* – ilość składnika pobranego z oczekiwanym plonem należy pomnożyć przez określony współczynnik.

Ustalone w ten sposób potrzeby nawozowe ziemniaka przy plonie bulw 30 t z ha w stosunku do fosforu i potasu wynoszą: fosfor – 30 t x 1,5 kg P2O5 (pobranie fosforu z 1 t bulw) = 45 kg/ha P2O5 x współczynnik – 1,0 (średnia zawartość fosforu w glebie plus obornik) = 45 kg/ha P2O5, potas – 30 t x 7,0 kg K2O (pobranie potasu z 1 t bulw) = 210 kg/ha K2O x współczynnik – 0,6 (średnia zawartość potasu w glebie plus obornik) = 126 kg/ha K2O.
Dawki nawożenia azotem powinny być dostosowane do rodzaju gleby i uprawianej odmiany (tabela 2).

Tabela 2. Zalecane dawki azoty (kg/ha) pod ziemniaki jadalne i skrobiowe uprawiane na oborniku lub przyorywanych poplonach*.

* – Uprawiając ziemniaki bez nawożenia organicznego dawki te należy zwiększyć o 20-40 kg/ha N

Na plantacjach nawadnianych podane dawki azotu należy zwiększyć o około 15-20%. Ponadto wskazane jest podzielenie dawki azotu i wysiew w dwóch terminach: połowę dawki przed sadzeniem, a drugą część przed wschodami roślin ziemniaka, przed ostatnim obredlaniem. Część zaplanowanej dawki azotu (do 20%) można również zastosować dolistnie w formie 5-6% roztworu mocznika, np. łącząc zabiegi dolistnego dokarmiania z zabiegami ochronnymi przeciwko zarazie ziemniaczanej czy stonce. Efektywność azotu zastosowana w formie roztworu wodnego jest wyższa o 30-50% niż w formie stałej doglebowo.
Na plantacji nawadnianej szczególnie niebezpieczne są choroby bakteryjne (czarna nóżka) i grzybowe (zaraza ziemniaka), rozwijające się dobrze w warunkach wysokiej wilgotności gleby i łanu roślin. W przypadku czarnej nóżki wskazana jest kontrola zdrowotności plantacji i selekcja negatywna w okresie powschodowym, aby usunąć z łanu rośliny chore i zapobiec rozwojowi infekcji. W warunkach dużej wilgotności, jaką tworzy bujny, deszczowany łan zdecydowanie najbardziej niebezpieczną chorobą roślin na plantacji nawadnianej jest zaraza ziemniaka. Na plantacji nawadnianej w bujnym łanie wilgotność powietrza powyżej 90% utrzymuje się po każdym nawadnianiu. Stąd po każdym zabiegu nawadniającym należy stosować oprysk odpowiednim fungicydem. Staranną ochronę plantacji powinno prowadzić się aż do zbioru. Zbyt wczesne zaprzestanie ochrony może spowodować rozwój zarazy na roślinach i porażenie bulw, a następnie gnicie porażonych bulw w czasie przechowywania.
Sprawą kluczową jest również określenie, kiedy nawadnianie jest potrzebne i jaką dawkę wody należy zastosować. Jedną z metod sygnalizacji potrzeb nawadniania jest bezpośredni pomiar wilgotności gleby na plantacji. Można w tym celu prowadzić systematyczne pomiary wilgotności gleby w kilku miejscach na polu klasyczną metodą suszarkową (co jest dość kłopotliwe) lub za pomocą specjalnych mierników wilgotności gleby, z których najprostszym jest tensjometr. Umieszcza się go w glebie na odpowiedniej głębokości (około 10 cm poniżej powierzchni międzyrzędzi) i pozostawia na dłuższy czas, pamiętając o systematycznym uzupełnianiu wody w zbiorniczku. Nawadnianie należy rozpocząć, gdy potencjał wody glebowej spadnie poniżej -30 do -40 kPa. Inną metodą sygnalizacji potrzeb nawadniania jest analiza ilości opadów naturalnych i porównanie ich z potrzebami roślin (tzw. metoda Dzierżyca). Opiera się ona na wyliczeniu optymalnej ilości opadów w poszczególnych dekadach wegetacji ziemniaka oddzielnie dla odmian wczesnych i dla odmian późnych.

Tabela 3. Orientacyjne dekadowe potrzeby opadowe dla ziemniaków wczesnych i późnych na glebie lekkiej i średniej (mm/dekadę).

Należy więc mierzyć ilości opadów, jakie występują i porównywać je z potrzebami roślin odczytanymi z tabeli 3. Jeżeli opady rzeczywiste były mniejsze od potrzeb roślin o około 10-15 mm, to należy przeprowadzić nawadnianie, uwzględniając poprawkę termiczną, czyli odjęcie od sumy opadów rzeczywistych 2-3 mm w okresie upałów jako straty spowodowanej parowaniem. Natomiast po wystąpieniu obfitych opadów należy uwzględnić poprawkę burzową, która zakłada, że opad jednorazowy może być liczony jako użyteczny tylko do wysokości 25-30 mm dla gleby lekkiej i 30-40 mm w przypadku gleby średniej. Powyżej tych ilości woda opadowa częściowo spływa po powierzchni gleby, częściowo przesiąka w głąb profilu i nie może być wykorzystana przez rośliny. W okresie okołotuberyzacyjnym w przypadku utrzymywania się pogody bezdeszczowej potrzebne jest zastosowanie deszczowania raz w tygodniu dawką około 20-25 mm, a w okresie potuberyzacyjnym około 20-30 mm. Intensywność nawadniania nie powinna przekraczać 10 mm/godzinę. Zbyt intensywne deszczowanie jest mniej efektywne, powoduje rozmywanie redlin i silniejsze zaskorupienie gleby.