Przechowywanie ziemniaków należy do najważniejszych, a jednocześnie najtrudniejszych etapów w produkcji i gospodarce ziemniakiem. Przyjmuje się, że ok. 90 % ogólnej masy wyprodukowanych ziemniaków corocznie kierowana jest do przechowywania. Przy średnim spożyciu ziemniaka – 130 kg na jednego mieszkańca, w skali kraju, trzeba zabezpieczyć ok. 5 mln ton ziemniaków jadalnych. Ziemniaki przeznaczone do konsumpcji i na przetwórstwo przechowywane są od pażdziernika do czerwca roku następnego. N
W tym okresie bulwy narażone są na różnego rodzaju straty, zarówno ilościowe, jak i jakościowe. Straty te mogą wahać się w bardzo szerokich granicach – od 5 do 30% plonu biologicznego, a zdarzają się przypadki zaniedbań, z powodu których są one jeszcze większe (powyżej 50%). Ilościowe straty masy organicznej występują jako ubytki naturalne na skutek procesów biologicznych i fizjologicznych (oddychanie i transpiracja, kiełkowanie) zachodzących w bulwach w okresie przechowywania, oraz jako straty na skutek rozwoju chorób grzybowych i bakteryjnych, powodujących zgnilizny. Oprócz strat ilościowych mogą w okresie przechowywania zachodzić w bulwach niepożądane procesy chemiczne, pogarszające ich wartość użytkową (szczególnie dotyczy to ziemniaków jadalnych). Wielkość strat w okresie przechowywania zależy od wielu czynników, wśród których główne znaczenie mają:
– właściwości odmiany uwarunkowane genetycznie
– czynniki zewnętrzne, wpływające na jakość ziemniaków (gleba, przebieg pogody, nawożenie organiczne i mineralne, zabiegi zwalczania chorób, termin i warunki zbioru), szczególnie suchy i ciepły rok wegetacji powoduje krótkie uśpienie” bulw
-sposób przechowywania (szczególnie temperatura i wilgotność w pomieszczeniu przechowalniczym),
Głównym czynnikiem powodującym uśpienie bulw jest temperatura ich przechowywania, która w przypadku ziemniaków sadzeniaków i jadalnych może wynosić +3o C, problem dotyczy jednak ziemniaków na przetwórstwo, gdyż tam zachodzi zjawisko niekorzystnego nagromadzenia się cukrów redukujących (fruktoza, glukoza i sacharoza). Jednym ze sposobów ograniczania strat przechowalniczych jest zastosowanie inhibitorów kiełkowania bulw. Inhibitory kiełkowania to preparaty z grupy regulatorów wzrostu, zapobiegające kiełkowaniu ziemniaków. Rozwijający się przemysł przetwórczy stawia wysokie wymagania przechowalnictwu ziemniaków wysokiej jakości, zwłaszcza że od tego zależy ich wartość handlowa i użytkowa. Ze względu na konieczność utrzymania niskiej zawartości cukrów redukujących ziemniaki przeznaczone do przetwórstwa spożywczego powinny być przechowywane w temperaturze 6-8oC.
Poziom cukrów redukujących, wzrasta przy przechowywaniu ziemniaków w niskich temperaturach (2-4oC). Zawartość tych cukrów decyduje o kolorze wysmażonych frytek i czipsów i powinna wynosić (wg Zgórskiej):
• poniżej 0,3% w świeżej masie dla ziemniaków przeznaczonych na czipsy
• poniżej 0,5% w świeżej masie dla ziemniaków przeznaczonych na frytki.
Utrzymująca się wyższa temperatura (8oC) przechowywania powoduje zwiększenie oddychania, nadmierną transpirację wody z bulw oraz intensywny wzrost kiełków. Niezbędne staje się zatem stosowanie środków hamujących kiełkowanie ziemniaków.
W czasie przechowywania ponosimy następujące straty:
• ubytki naturalne,
• straty wynikające z procesu kiełkowania,
• straty spowodowane występowaniem i rozwojem chorób bulw.
Preparaty hamujące kiełkowanie są również zalecane przy długotrwałym przechowywaniu ziemniaków jadalnych. Nie można jednak stosować inhibitorów kiełkowania na sadzeniaki, gdyż następstwem tego jest brak wschodów. Działanie hamujące kiełkowanie wykazują różne substancje, wśród których można wyróżnić: pochodne z grupy karbaminianów (chloroprofam -CIPC, profam -IPC)
Do preparatów dostępnych w kraju i stosowanych w okresie przechowywania należą:
• Luxan Gro-Stop 300 EC
• Luxan Gro-Stop 300 HN
• MSS 500 HN
• Stop Kiełek 01 DP
stosowane w okresie wegetacji na rosnące rośliny (3-5 tyg. przed zbiorem)
• Fazor 80 SG i Elnoch 39 EC
Wszystkie preparaty stosowane w czasie przechowywania zawierają substancję aktywną chloroprofam (CIPC) w różnej jego koncentracji. Preparaty różnią się od siebie również formą aplikacji (oprysk, aerozolowanie, zamgławianie, pudrowanie).
Luxan Gro-Stop 300 EC jest produkowany w formie płynu do sporządzania emulsji wodnej. Zawiera 300 g chloroprofamu w 1 l środka. Preparat stosuje się jednorazowo w czasie załadunku ziemniaków do przechowalni w formie oprysku bulw. Opryskiwanie przeprowadza się za pomocą odpowiedniego sprzętu, np. MAFEX, zamontowanego nad taśmociągiem. Zalecana dawka to 60 ml preparatu na tonę bulw. Ziemniaki zaprawione można przeznaczać na konsumpcję po 3 miesiącach od zabiegu. Luxan Gro-Stop 300 HN jest stosowany techniką aerozolowania na gorąco. Do tego typu zabiegu używa się wytwornic aerozolu np. SWINFOG (producent firma Motan GmbH). Przed przystąpieniem do pracy preparatem Luxan Gro-Stop 300 HN pomieszczenia przechowalni należy szczelnie zamknąć, a w przypadku kopca technicznego – uszczelnić brezentem lub folią. Uszczelnienie przechowalni lub kopca trzeba pozostawić na 8-12 godzin, po tym czasie normalnie wietrzyć. Srodek stosujemy 3-4 tygodnie po zbiorze ziemniaków: wielokrotnie w dawce 20 ml/tonę bulw co 2 miesiące lub jednokrotnie w dawce 30 ml / tonę (jeżeli przewidujemy krótszy okres przechowywania).
MSS 500 HN jest środkiem hamującym kiełkowanie, produkowanym w formie koncentratu do zamgławiania na gorąco. Zawiera 500 g chloroprofamu w 1 l środka. Stosuje się technikę aerozolowania na gorąco, używając wytwornic Swinfog lub Pulsopyl. Ziemniaki zamgławiamy w 3-4 tygodnie po zbiorze ziemniaków: wielokrotnie w dawce 20 ml / tonę bulw co 2 miesiące lub jednokrotnie w dawce 25 ml/tonę (jeżeli przewidujemy krótszy okres przechowywania). Podobnie jak przy stosowaniu preparatu Luxan przed przystąpieniem do pracy należy szczelnie zamknąć pomieszczenia przechowalnicze, w przypadku kopca technicznego uszczelnić płachtami brezentowymi lub folią, wyłączyć wentylację. Uszczelnienie przechowalni lub kopca pozostawia się na 8-12 godzin, a po tym czasie normalnie wietrzy. Ziemniaki zaprawione można przeznaczać na konsumpcję po 2 miesiącach od zabiegu.
Stop Kiełek 01 DP jest jedynym inhibitorem dostępnym w formie proszku do opylania. Ma w składzie 1% chloroprofamu. Przeznaczony jest do opylania ziemniaka konsumpcyjnego w celu zapobiegania kiełkowaniu bulw. Zalecana dawka 1 kg/1 tonę bulw. Środek stosuje się jednorazowo podczas załadunku ziemniaków do przechowalni, używając wytrząsarki nad taśmociągiem lub podczas załadunku w piwnicy (kopcu), opylając kolejno 10 cm warstwy bulw. Po zakończonej pracy należy przykryć stertę workami jutowymi, papierem lub folią. Okres karencji (od zabiegu do przeznaczenia na konsumpcję) wynosi 14 dni. Metoda opylania jest najprostszą ze znanych metod aplikacji i nie wymagającą drogiej aparatury.
Preparaty stosowane w okresie wegetacji (Fazor i Elnoch) zawierają w składzie hydrazyd kwasu maleinowego, związek z grupy regulatorów wzrostu i rozwoju roślin, wykazujący działanie układowe w roślinie. Fazor 80 SG, w postaci rozpuszczalnego granulatu jak i Elnoch 39 EC, produkowany w postaci emulsji, stosowane są do opryskiwania roślin. Dawka wody na hektar wynosi 400 l, natomiast dawki – Fazoru 5 kg/ha a Elnochu 9 l/ha na ok. 3-5 tygodni przed planowanym zbiorem. Dzięki temu, zabiegi te są tanie i łatwe w wykonaniu w przeciwieństwie do środków, którymi zaprawia się bulwy.
W dobie propagowania zdrowej żywności, w tym i ziemniaków pozbawionych stosowania środków chemicznych, ciągle poszukuje się naturalnych sposobów ograniczających kiełkowanie. W 1994 roku w Holandii zarejestrowano do użytkowania naturalny inhibitor pozyskiwany z nasion kminku o nazwie handlowej “Talent R”. Preparat popularny w krajach zachodnioeuropejskich jest jednak dość kosztowny w użyciu i charakteryzuje się krótkotrwałym działaniem. W całym okresie przechowywania preparat ten powinien być stosowany kilkakrotnie (Osterhaven i in. 1995).
Najlepsze rezultaty osiąga się stosując preparaty hamujące kiełkowanie na bulwy suche, czyste, o dojrzałej skórce. Ponadto należy pamiętać, że nie wolno przechowywać ziemniaków sadzeniaków w skrzyniach ani pomieszczeniach i budynkach, w których stosowano inhibitory kiełkowania. Pomimo, że środki te są mało szkodliwe dla zdrowia używać należy ubrania ochronnego. Koszt stosowania chemicznych środków hamujących kiełkowanie jest niski, a opłacalność wysoka. Stosując środki hamujące kiełkowanie należy pamiętać, że strat nie powodują tylko czynniki biologiczne ale także pomieszczenia. Najbardziej kontrolować można surowiec w przechowalniach technicznych, najmniej natomiast w kopcach, do których dostęp może być utrudniony. Bardzo ważną cechą przechowywania jest także prawidłowa wentylacja i niedopuszczenie do zawilgocenia, gdyż straty mogące wywołać wtedy choroby są już nie do odrobienia.
Tomasz Erlichowski
IHAR w RadzikowieZakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
“
