Mechanizacja zbioru ziemniaków w Polsce

Obecnie w kraju prawie połowa gospodarstw rolnych, tj. nieco ponad 1 mln rolników uprawia ziemniaki jadalne, przemysłowe, nasienne i paszowe na powierzchni około 550 tys. ha, stanowi to ponad 25% tej uprawy w Unii Europejskiej. Średnia wielkość plantacji ziemniaka w gospodarstwie, wynosząca ok.0,50 ha w Polsce, jest czynnikiem utrudniającym mechanizację prac w procesie technologii produkcji.

Poza tym niski poziom kwalifikacji rolników, przy niewielkim zużyciu nawozów mineralnym oraz środków ochrony roślin i symbolicznej wymianie sadzeniaków oraz uprawie ziemniaków na ubogich glebach V i VI klasy wpływa, że plony w Polsce są ponad 2-krotnie niższe niż w większości krajów starej UE.
Brak dostatecznych usług mechanizacyjnych, przy bardzo zróżnicowanych obszarowo plantacjach zmusza niejako przemysł maszyn rolniczych do produkcji prostych, mało wydajnych i dość prymitywnych kopaczek z rozrzutnikiem gwiazdowym, kopaczek wibracyjnych i przenośnikowych, gdzie pracochłonność zbioru wynosi od 120 do 150 rbh/ha. Obecnie w gospodarstwach rolnych w użytkowaniu” znajduje się ok. 400 tys. kopaczek gwiazdowych, wibracyjnych i przenośnikowych oraz ok. 90 tys. kombajnów ziemniaczanych różnych typów. W większości są to maszyny po 15 latach eksploatacji.
Jakość zebranych ziemniaków oraz prawidłowe wykonanie mechanicznego zbioru zależy od właściwego przygotowania plantacji, które ma na celu: przyspieszenie dojrzewania bulw, lepsze zabezpieczenia bulw przed chorobami wirusowymi i zarazą ziemniaka, ułatwienie pracy maszyn zbierających i uzyskanie większych wydajności przy mniejszej ich awaryjności. Zabiegi te można dokonać metodą mechaniczną rozdrabniaczami łęcin lub chemiczną, opryskując plantacje defoliantem na 1-3 tygodnie przed zbiorem.
Wykopki ziemniaków należy wykonać po osiągnięciu pełnej dojrzałości bulw, gdy naskórek bulwy nie złuszcza się pod naciskiem kciuka przy temperaturze gleby powyżej 10^oC i wilgotności mniejszej niż 15%. Wykopki większości odmian należy przeprowadzić w terminie od połowy sierpnia do końca września, tylko w południowych i południowo-zachodnich rejonach kraju, gdzie nie ma obawy wystąpienia znacznych przygruntowych przymrozków, zbiór odmian późnych można przedłużyć do 10-20 października.
Mechaniczny zbiór ziemniaków jest najbardziej pracochłonnym elementem technologii produkcji i pochłania w zależności od rodzaju zastosowanych maszyn od 20 do 150 rbh/ha. Od sposobu zbioru zależy jakość ziemniaków jadalnych i do przetwórstwa, wartość nasienna sadzeniaków i trwałość przechowalnicza bulw w każdym sposobie przechowywania. Szacuje się, że obecnie jeszcze ponad 35% powierzchni ziemniaków w Polsce zbiera się mechanicznie przy pomocy kopaczek z rozrzutnikiem gwiazdowym, wibracyjnych i przenośnikowych. Udział zbioru kombajnowego ocenia się na ok. 65% powierzchni uprawy i stale rośnie.
Na małych plantacjach często używane są jeszcze dość prymitywne jednorzędowe kopaczki z rozrzutnikiem gwiazdowym: Z 612 i Z 647, kopaczki wibracyjne z drgającym odsiewaczem układające ziemniaki wały Z 629, Z 641 i Z 648 lub przenośnikowe Z 632, Z 649. Kopaczki wibracyjne produkowane przez wielu producentów w kraju mogą po wymianie części wyorującej być wykorzystywane do zbioru buraków, marchwi i innych korzeniowych. Są to maszyny lekkie i tanie, charakteryzujące się małym wskaźnikiem uszkodzeń bulw, wymagają dobrego przygotowania plantacji i dużego nakładu pracy do zbioru. Większe wydajności uzyskują 2-rzędowe kopaczki przenośnikowe Z 609, Z 625/0-1, Z 628/0-1, Z 640/0-4. Niektóre typy zawieszanych kopaczek przenośnikowych, jak: Z 628, Z 640 i Z 662 AKPiL wyposażone są w przenośniki odsiewające izolowane otuliną gumową zmniejszające uszkodzenia bulw oraz w kroje tarczowe przeciwdziałające zapychaniu się i staczaniu ziemniaków pod koła kopaczki. Kopaczki zawieszane Z 628, Z 640 i Z 662 pozwalają na łatwe manewrowanie na nawrotach i dostosowane są do rozstawy międzyrzędzi 75,0 cm.
Zastosowanie do zbioru kombajnów ziemniaczanych zmniejsza ponad 4-krotnie pracochłonność przy zbiorze ziemniaków, ale może powodować zwiększenie uszkodzeń bulw. Na glebach odsiewalnych należy pracować z prędkością roboczą do 7-8 km/h.
Kombajny jednorzędowe Z 643 Bolko, Z 643/1, Z 644 Anna oraz Z 650/1 Pyra produkowane są w FMR w Brzegu i w firmie Krukowiak. Na specjalne zamówienie może być produkowany kombajn Z 643/1 i Z 644 Anna, wyposażone zamiast zasobnika w platformę do kopania ziemniaków do skrzynek lub worków. Najprostszym i najtańszym kombajnem jest Z 643 Bolko, wymagający do obsługi oprócz kierowcy ciągnika 1-2 osób przy stole przebierczym. Posiada boczny sprzęg, izolowane gumą przenośniki odsiewające i zasobnik o pojemności 700 kg hydraulicznie opróżniany na przyczepę przy pomocy siłownika. Z uwagi na prosty typ oddzielacza porostu, kombajn ten może prawidłowo pracować na plantacjach, gdzie masa porostu nie przekracza 3-4 t/ha. Po zamontowaniu dodatkowych adapterów może służyć do zbioru buraków, marchwi i cebuli wykopanych uprzednio kopaczką. Kombajn Z 643/1 jest maszyną bardziej nowoczesną, wyposażoną w zasobnik o pojemności 1250 kg, opróżniany napędzanym hydraulicznie przenośnikiem podłogowym za pomocą dźwigni rozdzielacza. Kombajn ten po zainstalowaniu specjalnych przystawek może służyć także do zbioru buraków, marchwi i cebuli wykopanej kopaczką.
Kombajny Z 644 Anna wyposażone są w zasobniki o pojemności 1500 kg z przenośnikiem podłogowym napędzanym hydraulicznie. Mogą pracować na plantacjach o szerokości międzyrzędzi 62,5-75,0 cm i zakamienieniu do 5 t/ha oraz przy większej masie porostu. Nowsze wersje kombajnów Z 644/3 i Z 644/4 posiadają stałe i wymienne otuliny na prętach przenośników odsiewających, wydłużony stół przebierczy z siedziskami, zmodernizowane kroje tarczowe i dodatkowe urządzenie oczyszczające ziemniaki z porostu i zanieczyszczeń.
Nowoczesny kombajn Z 650/1 Pyra 1, posiada boczny sprzęg pozwalający na poruszanie się ciągnika i kombajnu po wykopanym polu. Przenośniki odsiewające posiadają gumowe otuliny stałe lub wymienne. Zasobnik ziemniaków o pojemności 2000 kg wyposażony jest w dwa siłowniki hydrauliczne, umożliwiające bezstopniowe podnoszenie i rozładunek na środki transportu do wysokości 3,15 m. Kombajn może pracować na plantacjach o szerokości międzyrzędzi 67,5-75,0 cm przy prędkości roboczej od 2-6 km/h. Wymaga od 1-4 osób przy stole przebierczym. Na większych plantacjach można uzyskać wydajność do 0,2 ha/h.
Kombajn jednorzędowy Z 652 AKPil przydatny jest do zbioru ziemniaków na terenach równinnych oraz pagórkowatych dla większych plantacji. Jest maszyną zaczepianą, wyposażoną w izolowane przenośniki odsiewające nowoczesne urządzenia oczyszczające ziemniaki i stół przebierczy dla 2-3 robotników. Posiada hydraulicznie napędzane zespoły robocze, możliwości zdalnego sterowania prędkością odsiewaczy w zależności od wilgotności gleby. Może pracować przy szerokości międzyrzędzi 75,0-90 cm z prędkością do 6 km/h. Wyposażony jest w zasobnik o pojemności 3000 kg opróżniany przenośnikiem podłogowym na środki transportu. Regulowany rozstaw kół pozwala na łatwe przestawienie do wybranej szerokości międzyrzędzi. Do współpracy wymaga ciągnika o mocy powyżej 90 KM.
Dla dużych plantacji FMR w Brzegu produkuje dwurzędową bezzałogową kopaczkę ładującą Z 650/2 Pyra 2, prostą w budowie i łatwą w eksploatacji o wydajności eksploatacyjnej od 0,3-0,5 ha/h. Wszystkie przenośniki odsiewające posiadają otuliny gumowe zmniejszające uszkodzenia bulw. Ziemniaki po oczyszczeniu ładowane są podczas zbioru na jadącą obok samowyładowczą przyczepę. Może pracować na glebach średnio zwięzłych o małym zakamienieniu w rozstawie międzyrzędzi 75,0-90,0 cm. Szeroki przenośnik ładujący pozwala na rozładunek na wysokość do 3,65 m. Wymaga do współpracy przyczep samowyładowczych o dużej ładowności oraz ciągnika o mocy powyżej 90 KM.
Dla dużych plantacji są obecnie dostępne w kraju nowe i używane nowoczesne kombajny firm zachodnich wyposażone w separatory brył i kamieni, urządzenia oczyszczające ziemniaki oraz takie zabezpieczenie izolacyjne przenośników odsiewających, stołów przebierczych oraz zasobników, aby bulwa nie stykała się z metalową częścią maszyny. Dodatkowe wyposażenie kombajnów w elektronikę i komputer powoduje wyraźne podrożenie ceny, jednak są one opłacalne dla rolników specjalistów korzystających z zespołowego użytkowania maszyn lub kółek maszynowych, gwarantujących pełne sezonowe wykorzystanie. Wiele firm zachodnich takich jak: Amac, Grimme, Imac, Kverneland, Prestige i Reekie produkuje 2-rzędowe kopaczki ładujące wyposażone w stoły selekcyjne, urządzenia kruszące bryły o wydajności do 1 ha/h oraz 2- lub 4-rzędowe kombajny samobieżne Grimme, Amac i Dewulf wyposażone w zbiorniki o pojemności do 10 ton i wydajności 0,5-1,0 ha/h.
Po zbiorach ziemniaka rolnicy powinni rozważyć zakup nowych kwalifikowanych odmian. Polecam w tym celu nowe plenne odmiany jadalne: Owacja, Syrena, Tajfun i Soplica.

“