Wyłączne prawo do odmian roślin

W polskim porządku prawnym odmiany roślin są jednym z dóbr niematerialnych, które podlegają ochronie wyłącznego prawa podobnie jak utwory prawa autorskiego (np. dzieła literackie, utwory muzyczne, programy komputerowe), czy też wynalazki, wzory przemysłowe, wzory użytkowe, czy inne przedmioty ochrony Prawa własności przemysłowej.

Ochrona wyłącznego prawa do odmian roślin w Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na trzech grupach unormowań:
a)przepisach międzynarodowych – Międzynarodowej Konwencji Ochrony Nowych Odmian Roślin zawartej w Genewie w 1961 r.,
b) przepisach wspólnotowych – Rozporządzenia Rady (WE) nr 2100/94 z dnia 27 lipca 1994 r. w sprawie wspólnotowego systemu ochrony odmian roślin, oraz
c) przepisach krajowych – ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin.

W oparciu o ww. regulacje prawne hodowca, czyli podmiot który wytworzył nowa odmianę rośliny uprawnej może wystąpić o przyznanie tej odmianie ochrony wyłącznego prawa. Niezależnie od systemu ochrony jaki hodowca wybierze, a ma możliwość chronić swoją odmianę w oparciu o system wspólnotowy lub krajowy, udzielone mu prawo ochronne ma ten sam charakter. Jego istotą jest mianowicie to, że to wyłącznie hodowca uprawniony jest do podejmowania następujących działań w odniesieniu do materiału siewnego odmiany chronionej wyłącznym prawem:
a) wytwarzania lub rozmnażania,
b) przygotowania do rozmnażania,
c) oferowania do sprzedaży,
d) sprzedaży lub innych form wprowadzania do obrotu,
e) eksportu,
f) importu,
g) przechowywania do każdego z tych celów.

Tym samym zasadą wynikającą z wyłącznego prawa do odmian roślin jest to, że wyżej wskazane działania w stosunku do materiału siewnego takiej odmiany mogą być dokonywane wyłącznie przez hodowcę lub podmiot na rzecz, którego hodowca udzielił stosownego upoważnienia. Podkreślić należy, że upoważnienie takie pod rygorem nieważności musi przybrać formę pisemnej umowy, noszącej w obrocie miano umowy licencyjnej. Z tytułu udzielonej licencji hodowca uzyskuje wynagrodzenie w postaci opłaty licencyjnej. Zazwyczaj zakres takiej licencji udzielanej na rzecz firm nasiennych obejmuje upoważnienie licencjobiorcy do namnożenia materiału siewnego oraz jego sprzedaży. Wprowadzony w ten sposób na rynek materiał siewny odmian roślin chronionych wyłącznym prawem jest oznaczony za pomocą urzędowej etykiety i może być legalnie wykorzystany przez jego nabywców – rolników, bez konieczności ponoszenia jakichkolwiek dodatkowych opłat poza ceną zakupu.

Wyłączne prawo dopuszcza dodatkowo jeszcze jedno źródło legalnego materiału siewnego dla rolnika. Będzie to materiał, określonych gatunków roślin (np. żyta, pszenżyta, pszenicy, owsa, jęczmienia itp.), który został zebrany we własnym gospodarstwie rolnika, a następnie w tym samym gospodarstwie wykorzystany do ponownego siewu. Jeżeli jednak rolnik chce skorzystać z tego uprawnienia zobowiązany jest uiścić na rzecz hodowcy wynagrodzenie w wysokości połowy opłaty licencyjnej. Z tego obowiązku zwolnieni są rolnicy posiadający mniej niż 10 ha gruntów rolnych. Niewywiązanie się z tego obowiązku skutkuje powstaniem po stronie rolnika odpowiedzialności cywilnej (odszkodowawczej) oraz karnej.

Korzystanie do siewu z nasion odmian chronionych pochodzących z innych źródeł jest nielegalne i naraża rolnika na ryzyko poniesienia odpowiedzialności cywilnej i karnej z tego tytułu.