Sprawne użytkowanie ciągników i wielu maszyn rolniczych w gospodarstwie jest uwarunkowane prawidłowym doborem ich ogumienia. Funkcjonalne cechy opon do sprzętu rolniczego decydują o możliwych do osiągnięcia korzyściach w czasie pracy na polu i przemieszczania się po drogach.
Dobór i użytkowanie ogumienia w ciągnikach i maszynach rolniczych jest odpowiedzialnym zadaniem. Dlatego warto przypomnieć podstawowe zasady podejścia do obsługi opon pojazdów rolniczych w gospodarstwie.
Opony dobierane do specyfiki użytkowania ciągnika
W gospodarstwach rolnych użytkuje się bogatą gamę ciągników i maszyn rolniczych. Równie bogata i różnorodna jest tym samym gama ogumienia, którą trzeba dobrać do specyfiki danego sprzętu technicznego. Doskonale ilustruje to przykład ciągników rolniczych. Dobierając ogumienie trzeba uwzględnić wielkość ciągnika i jego masę, rodzaj kół (sterujące, napędowe), obciążenie robocze, a także dominujący zakres wykorzystania ciągnika; bardzo wąskie opony spełniają wymagania pracy w uprawach międzyrzędowych, szerokie opony w realizacji zadań transportowych, a bliźniacze opony w pracach uprawowych prowadzonych w trudnych warunkach. Szerokość opon jest powiązana z naciskiem na glebę. Nacisk ten powinien być jak najmniejszy, aby ograniczyć degradację gleby. Zmniejszenie jednostkowego nacisku osiąga się w wyniku redukcji pionowego obciążenia pochodzącego od kół lub zwiększenia powierzchni styku opony z glebą. Zróżnicowanie współpracy opony z podłożem zależy od jej konstrukcji, a ta uwzględnia rozwiązania diagonalne i radialne.
Opony diagonalne a radialne
Konstrukcja każdej opony bazuje na kilku charakterystycznych elementach składowych. Podstawowe elementy składowe opony uwzględniają:
- bieżnik, tj. zewnętrzną część opony mającą kontakt z podłożem,
- opasanie, tj. warstwę kordu znajdującą się na obwodzie opony, której zadaniem jest wzmocnienie jej czoła,
- osnowę, tj. warstwę wzmacniającego materiału, bazującą na kordzie,
- stopkę, tj. część opony mającą bezpośredni kontakt z obręczą, której zadaniem w przypadku opon kołnierzowych jest ograniczenie dostępu zanieczyszczeń materialnych między felgę a oponę.
Podane elementy budowy dotyczą zarówno opon diagonalnych jak i opon radialnych.
Opony diagonalne
Konstrukcja opony diagonalnej powstała jeszcze przed opracowaniem opon radialnych. Opona diagonalna wyróżnia się tym, że w skład osnowy wchodzi – odpowiednio do obciążenia opony i jej wielkości – kilka warstw ułożonych na przemian kordów. Kordy są ułożone ukośnie, tj. pod kątem 30-40 w stosunku do centralnej linii opony.
Opony diagonalne, w porównaniu z oponami radialnymi, wyróżniają się wyższą odpornością na uszkodzenia mechaniczne, a to dzięki zastosowaniu wielowarstwowej, mocniejszej i trudniejszej do uszkodzenia osnowy. Ponadto, opony diagonalne generują mniejszy hałas w czasie pracy oraz zapewniają wyższy komfort jazdy po drogach o dużych nierównościach.
Opony diagonalne wykazują negatywną reakcję na obniżenie wewnętrznego ciśnienia, ważnego chociażby w pracach, które wymagają mniejszego ugniatania gleby. Przy spadku ciśnienia może dochodzić do niekorzystnego zjawiska odkształcania opony diagonalnej, wzrostu poślizgu i przyspieszonego zużycia opony.
Opony radialne
Opony radialne wyróżniają się tym, że osnowa (warstwa wzmacniającego oponę kordu) jest ułożona promieniowo, tj. pod kątem 90° w stosunku do linii centralnej. Taki sposób ułożenia osnowy decyduje o większej elastyczności boku opony, a warstwy opasania pozwalają na usztywnienie bieżnika. Tym samym poprawia się zachowanie pojazdu w czasie jazdy po łuku w efekcie zwiększenia powierzchni styku opony z nawierzchnią.
Dzięki umieszczeniu pod bieżnikiem dodatkowo wzmacniających i ułożonych pod kątem 15-20 warstw kordu, czoło opony radialnej jest bardziej sztywne i cechuje się wyższą odpornością tej części opony na uszkodzenia.
Opony radialne są przystosowane do pracy przy niższym ciśnieniu. Ścianki boczne prawidłowo napompowanych opon uginają się do 20% lub wybrzuszają.
Wzmocnienie czoła w oponach radialnych pozwala na pracę z mniejszym ciśnieniem, przy ograniczonym ryzyku nadmiernych odkształceń. Nie pozostaje to bez wpływu na zmniejszenie poślizgu i stopień zużycia opon. Pracy opon radialnych odpowiada z reguły mniejszy opór toczenia, a tym samym mniejsze straty mocy na pokonanie oporów przetaczania kół po podłożu.
Opony radialne w porównaniu z oponami diagonalnymi cechuje wyższa wytrzymałość i wyższa trwałość. Wyższa trwałość jest wynikiem mniej intensywnego ścierania się bieżnika dzięki lepszej przyczepności do podłoża.
Istota oceny jakości pracy i bezpieczeństwa użytkowania opon
Praca opon ciągnika i maszyny rolniczej podlega jakościowej ocenie. Szczególną uwagę zwraca się na to, aby utrzymywać prawidłowe ciśnienie w oponach w stosunku do obciążenia, zapewnić jednakowe ciśnienie w obydwu oponach danej osi i równocześnie nie przepompowywać opon. Ciśnienie w oponach zaleca się sprawdzać co 50 godzin lub co tydzień. Podczas sprawdzania ciśnienia w oponach zwraca się uwagę na potencjalne uszkodzenia bieżnika i bocznych ścianek. Zaniedbane uszkodzenia mogą być źródłem zagrożeń w pracy opon i wynikających stąd strat.
Pompowanie jak i obsługa opon mogą okazać się niebezpiecznym zadaniem. W miarę możliwości zaleca się zatrudnianie wykwalifikowanego personelu do obsługi lub montażu opon. Aby uniknąć ryzyka wypadku trzeba przestrzegać szczegółowych zaleceń. Nie powinno się podejmować naprawy opony na drodze publicznej lub szosie. Opony kół skrętnych nie mogą być pompowane powyżej maksymalnej wartości ciśnienia. Nie zezwala się na pompowanie opony, z której powietrze zeszło całkowicie lub w dużym stopniu, dopóki opona nie zostanie sprawdzona pod względem uszkodzenia. Przed dociążeniem opon zaleca się zapoznanie z ograniczeniami dotyczącymi obciążania ciągnika. Podczas naprawy opon trzeba zablokować ciągnik przy pomocy odpowiednich podpór. Warto upewnić się, że obręcz, na której montuje się oponę jest czysta i nie skorodowana lub uszkodzona. Podczas montażu nowej lub naprawionej opony zaleca się używać przedłużki z zaworem zaciskowym i przenośnym manometrem, co pozwoli na oddalenie się od opony w czasie pompowania. Nie należy uderzać młotkiem w oponę lub obręcz.
Opony podlegają zużyciu, i jest to zjawisko naturalne. Stopniowemu zużywaniu się opon odpowiada wzrost poślizgu i większe straty mocy silnika, a także wyższe zużycie paliwa przez pojazd. Dlatego ważna pozostaje obserwacja stanu zużycia opon, które w przypadku starcia bieżnika do ok. 50% z reguły nie jest jeszcze odczuwalne w postaci spadku siły uciągu. Jednakże przy zużyciu bieżnika na poziomie 60-70% spadek siły uciągu jest już znacznie bardziej widoczny i odczuwalny, podobnie zresztą jak i wzrost zużycia paliwa, co przekłada się na koszty. O kosztach eksploatacji opon decydują również inne czynniki. Przykładowo, zbyt niskie i za wysokie ciśnienie w oponach wpływa negatywnie na ich trwałość, ograniczenie długości czasu pracy, a stąd częstotliwość wymiany.
