Potencjał plonowania jęczmienia ozimego jest bardzo wysoki. Największym ograniczeniem uprawy ozimej formy jęczmienia jest lęk przed słabszym przezimowaniem. Jednak ubiegłoroczna zima w wielu rejonach Polski okazała się groźna także dla innych zbóż ozimych: pszenic, pszenżyta.
W 2011 roku powierzchnia uprawy jęczmienia ozimego w naszym kraju wynosiła w granicach 230 tys. ha. Na przestrzeni ostatnich lat areał uprawy tej formy jęczmienia systematycznie wzrasta.
Jednak obserwuje się regionalne zróżnicowanie udziału jęczmienia ozimego w strukturze zasiewów w Polsce. Największy udział areału jęczmienia ozimego w zasiewach stwierdzono w woj. opolskim (8,9%), wielkopolskim (6,8%), a najmniejszy w woj. podlaskim (zaledwie 0,8 %). Zaznacza się trend powolnego przesuwania się uprawy jęczmienia ozimego w kierunku wschodnim.
Zaletą jęczmienia ozimego jest wysoka potencjalna produkcyjność, wynikająca z silnego rozkrzewienia roślin a tym samym zdolności wytworzenia dużej liczby kłosów na jednostce powierzchni. Ponadto szybszy rozwój roślin (w porównaniu z innymi zbożami) powoduje wcześniejsze dojrzewanie, zbiór następuje o 3 tygodnie wcześniej od pszenżyta i pszenicy. Wczesne zejście z pola umożliwia uprawę poplonu lub stwarza możliwość bardziej starannej uprawy roli chociażby pod wymagający wczesnego siewu rzepak ozimy.
Dodatnią cechą jęczmienia ozimego spośród innych zbóż jest największa odporność na suszę wiosenną. Jest to spowodowane szybszym wchodzeniem jęczmienia w fazę strzelania w źdźbło i kłoszenia, dzięki czemu jęczmień ozimy efektywnie wykorzystuje zapasy wody pozimowej w okresie krytycznego zapotrzebowania roślin na wodę.
W 2012 roku w Krajowym Rejestrze znajduje się 27 odmian jęczmienia ozimego. Większość odmian ozimej formy uprawia się na cele pastewne a tylko 3 na cele browarne. Odmiany browarne – Nickela, Tiffany i Wintmalt mają kłos dwurzędowy (są lepiej wymłacalne). Z odmian przeznaczonych na pastewny charakter użytkowania tylko jedna odmiana – Metaxa ma kłos dwurzędowy. Największy postęp hodowlany dokonuje się w poprawie plenności u form wielorzędowych. Wśród zarejestrowanych odmian jęczmienia ozimego przeważają odmiany zagraniczne (ich udział w krajowym rejestrze wynosi aż 85 %).
Wybierając odmianę do uprawy na cele pastewne należy zwracać uwagę na jej plenność (nowsze odmiany), zawartość białka w ziarnie, odporność na choroby, wyleganie. W sprzyjających warunkach siedliskowych i agrotechnicznych potencjał plonowania jęczmienia ozimego można porównać do pszenicy. Rolnicy obawiają się jednak słabszej mrozoodporności jęczmienia ozimego w porównaniu z pozostałymi zbożami ozimymi. Nowsze odmiany są jednak bardziej odporne niż dawniejsze, aktualnie różnice międzyodmianowe pod względem mrozoodporności są niewielkie, chociaż odmiana Bażant cechuje się większą mrozoodpornością (wyróżniającą według COBORU).
W 2011 roku zarejestrowano sześć nowych odmian pastewnych o kłosie wielorzędowym (wg COBORU).
Charakterystyka ważniejszych cech rolniczo-użytkowych nowych odmian
Antonella – Plenność bardzo dobra. Rośliny o dość dużej odporności na wyleganie. Masa 1000 ziaren dość duża, gęstość ziarna w stanie zsypnym mała.
Henriette – Plenność bardzo duża. Rośliny o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia wczesny. Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie ziarna dość duże. Zawartość białka w ziarnie dość duża.
Holmes – Plenność dobra do bardzo dobrej. Rośliny dość niskie o dość dużej odporności na wyleganie. Masa 1000 ziaren dość duża. Zawartość białka w ziarnie dość mała.
KWS Meridian – Plenność bardzo dobra. Rośliny o dość dużej odporności na wyleganie. Masa 1000 ziaren duża, wyrównanie ziarna dość dobre, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość mała. Zawartość białka w ziarnie dość duża.
Matilda – Odmiana wielorzędowa, typu pastewnego. Plenność bardzo dobra. Rośliny o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia wczesny. Masa 1000 ziaren duża, gęstość ziarna w stanie zsypnym dość mała. Zawartość białka w ziarnie dość duża.
Wendy – Plenność dobra do bardzo dobrej. Rośliny dość niskie o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia wczesny, dojrzewania dość wczesny. Gęstość ziarna w stanie zsypnym dość mała. Zawartość białka w ziarnie dość duża.
W 2012 zarejestrowano tylko jedną odmianę Titus (jest jeszcze mało dostępna na rynku). Jest to odmiana wielorzędowa typu pastewnego. Plenność dobra do bardzo dobrej. Odporność na mączniaka i rdzę jęczmienia dość duża, ponadto duża odporność na wyleganie. Masa 1000 ziaren, zawartość białka w ziarnie i gęstość ziarna w stanie zsypnym dość duża.
Nowe odmiany oprócz plenności, charakteryzują się lepszą zdrowotnością i dlatego bardziej nadają się do uprawy w integrowanej produkcji roślin.
Dwurzędowe odmiany jęczmienia ozimego cechują się wyższą masą ziarniaków, lepszym wyrównaniem ziarna i większą gęstością w stanie zsypnym od odmian wielorzędowych. Ponadto dodatnią cechą odmian dwurzędowych jest lepsza odporność na wyleganie, z czym wiąże się mniejsza wysokość ich roślin.
Wysoka kultura gleby
Jęczmień ozimy spośród wszystkich zbóż wymaga staranniejszej uprawy roli, jest bardzo wymagający pod względem kultury gleby. Duża wrażliwość na kulturę gleby dotyczy przede wszystkim odczynu i stosunków wodno-powietrznych. Wszystkie uprawki pożniwne i przedsiewne powinny być wykonane starannie w zależności od rośliny przedplonowej i terminowo. Zakres uprawy roli powinien redukować intensywność i częstotliwość uprawy.
Po rzepaku i roślinach zbożowych, głównie pszenicy (najczęściej stosowanych przedplonach w praktyce) należy wykonać podorywkę z bronowaniem, które powinno być powtórzone po wzejściu chwastów. Słoma, która ma być wymieszana z glebą powinna być dobrze rozdrobniona i równomiernie rozprowadzona po powierzchni pola. Uprawę pożniwną najlepiej wykonać używając pługa, grubera lub brony talerzowej. Orkę siewną należy wykonać co najmniej na 2-3 tygodnie przed siewem jęczmienia ozimego, aby umożliwić naturalne wydobrzenie roli. Na glebach lżejszych okres odleżenia się gleby może być krótszy, około 10 dni. Po rzepaku orkę wykonujemy na głębokość 16-20 cm, a po roślinie zbożowej na głębokość 25 cm (aby osypane ziarno rośliny przedplonowej zostało umieszczone na głębokość uniemożliwiającą jego wzejście). W przypadku, gdy wcześniej nie wykonano podorywki, orkę siewną najlepiej wykonać pługiem z przedpłużkiem jako tzw. razówkę. Po wczesnych ziemniakach orka może być płytsza, na 12-15 cm. Osiadanie gleby można przyspieszyć stosując zamiast orki agregat uprawowy zawierający wał strunowy. Zalecane jest zastosowanie zestawu składającego się z kultywatora o wąskich łapach i wału strunowego lub ciężkiej brony i wału strunowego. Takim zestawem można przygotować rolę do wykonania siewu w czasie jednego przejścia roboczego. Warto podkreślić, że wał strunowy zagęszcza górną warstwę gleby, dzięki czemu możliwe jest umieszczenie wysiewanego ziarna na jednakową głębokość.
W integrowanej produkcji jęczmienia ozimego stawia się duże wymagania odnośnie przygotowania roli pod zasiew – ozima forma jęczmienia wymaga gleby pulchnej, sprawnej, nieprzesuszonej. Jest to gwarancją szybkich, wyrównanych wschodów, prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego, dobrego przezimowania roślin, a w rezultacie otrzymania łanu o optymalnym zagęszczeniu roślin i wydania dobrego plonu.
Azot pogłównie
Z badań własnych wynika, że do grupy odmian produktywnie wykorzystujących duże dawki azotu należy zaliczyć: Merlot, Bursztyn, Traminer, Fridericus, Scarpia, Amarena, Souleyka i Epoque.
Nawożenie azotem pod jęczmień ozimy browarny powinno być stosowane w całości pogłównie, wczesną wiosną przed ruszeniem wegetacji. Optymalna dawka azotu waha się w granicach 25-50 kg N/ha. Górną granicę przedziału dawek należy stosować na glebie kompleksu żytniego dobrego lub żytniego bardzo dobrego przy pH przekraczającym 6,3; jeśli opady zimowe znacznie przekroczyły normę, przedplon nawożono małą dawką azotu, w płodozmianie występuje brak roślin motylkowych, siew wykonano w terminie optymalnym i zaplanowano pełną ochronę roślin. Na glebach żyznych i w przeciwstawnych wyżej wymienionych warunkach należy stosować niską dawkę azotu. Zbyt duża dawka azotu nadmiernie podwyższa zawartość białka w ziarnie, co ujemnie wpływa na wartość browarną ziarna.
Optymalny siew
Optymalnym terminem siewu jęczmienia ozimego jest okres między 15 a 20 września, a dopuszczalne opóźnienie – do 25 września. Na opóźnienie siewu silniej reagują (spadkiem plonu) odmiany: Merlot, Bartosz, Nickela, Fridericus, Scarpia, Amarena i Nickela. Tolerancyjne na opóźnienie siewu są: Traminer, Maybrit, Karakan, Epoque, Wintmalt, Bursztyn, Souleyka, Lomerit.
Wieloletnie badania prowadzone w IUNG-PIB w Puławach wskazują na to, że optymalna ilość wysiewu jęczmienia ozimego zależy głównie od żyzności gleby i właściwości odmianowych, a w mniejszym stopniu od terminu siewu i dawki azotu. Efektywność dużej gęstości siewu zmniejsza się w przypadku wylegania roślin, występującego w warunkach nadmiernej ilości opadów.
Na końcowy efekt uprawy jęczmienia wpływa wiele czynników, między innymi genetyczny potencjał plonowania odmiany, jakość gleby, klimat oraz rodzaj zastosowanej technologii (zróżnicowanej dla form browarnych i pastewnych), obejmującej wszystkie zabiegi i czynności w całym procesie produkcyjnym.
