Czerń zbóż, to choroba powodowana przez grzyby należące do rodzaju Alternaria, Cladosporium i Epicoccum. Na zbożach można łatwo tę chorobę stwierdzić na kłosie.
Grzyby powodujące czerń zbóż porażać mogą kłosy występując jako sprawcy choroby działający w kompleksie wspólnie lub kłos czernieje z powodu infekcji tylko przez jeden gatunek grzyba. Najczęściej jest to Alternaria alternata, niekiedy wspomagany przez Cladosporium herbarum i gatunki rodzaju Epicoccum.
Grzyby czerniowe często są lekceważone ponieważ straty powodowane w uzyskanym plonie nie są tak wysokie, jak przy innych chorobach kłosa. Średnie straty wynoszą około 4-6 proc. potencjalnego plonu. Jednak zagrożenie związane z grzybami czerniowymi jest bardziej złożone. Na konkretnych plantacjach obniżenie plonu często przekracza 10–15 proc.
Obecność na kłosie grzybów czerniowych oznacza, że na plantacji pszenicy, czy jęczmienia wydarzyło się coś niedobrego. Może to dotyczyć agrotechniki, pogody, programu i technologii ochrony kłosa, ale też zabiegów fungicydowych wykonywanych we wcześniejszych terminach, czyli w terminie T-1 i T-2.
Nieostrożne stosowanie w późniejszych fazach wzrostu pszenicy gnojowicy przyczynia się do palenia kłosów i ich zamierania. Cała plantacja robi się czarna z powodu zasiedlenia obumierających kłosów przez grzyby czerniowe.
Brak wody po wykłoszeniu zbóż, obecność chorób korzeni i podstawy źdźbła, to też zaproszenie grzybów czerniowych do wywołania czerni kłosów zbóż. Chorobę wywołuje również stosowanie fungicydów, których substancje czynne nie należą do grupy chemicznej strobiluryn i rezygnacja z zabiegu T-3 na kłos, lub wykonanie tego zabiegu tylko z udziałem substancji czynnych spoza grupy strobiluryn – najczęściej jest to azoksystrobina, ale może to być inna substancja czynna z tej grupy chemicznej.
Wykonując wszystkie zabiegi pielęgnacyjne na plantacji zbóż oraz przy braku nawet niewielkiej ilości opadów, czerń na zbożach nie występuje. Gdy plantacja pszenicy dojrzewa i ma „złote” kłosy, oznacza to, że rolnik wykonał swoją pracę wzorowo. Dobrze zadbał o rośliny i właściwie je chronił.
Grzyby czerniowe nie porażają zbóż, gdy uprzednio cały garnitur liści, ale także pochwy liściowe są zdrowe, niezasiedlone przez grzyby. Wynika to z biologii tych grzybów. Są one z zasady saprotrofami i tylko w pewnych sytuacjach mogą być pasożytami. Oznacza to, że pokarm czerpią z obumierających fragmentów roślin.
Osłabione przez czynniki biologiczne i abiotyczne rośliny są bardziej podatne na występowanie gatunków grzybów powodujących czernienie zbóż i sprawcy tej choroby. Takie sytuacje osłabiające ogólną odporność roślin wykorzystują, aby zasiedlić kłosy i inne części roślin.
Trzeba też wspomnieć o tym, że nawet w sytuacji, gdy zboża są dojrzałe, jednak z powodu pogody deszczowej zbiór opóźnia się, mogą być opanowane przez grzyby czerniowe. W tym czasie, pomimo że wykonano zabieg na kłos, substancje czynne zastosowanych fungicydów już nie wykazują swego działania.
Mamy też dobrą wiadomość dla producentów zbóż, którzy do ochrony kłosa stosowali środek z substancją czynną z grupy strobiluryn. Na takich polach wygląd kłosów chronionych zbóż jest zadowalający. Kłosy są barwy jasnobrązowej ponieważ nie stwierdza się na nich grzybów czerniowych. Przy innym systemie ochrony sytuacja przy oczekujących długo na zbiór zbożach jest gorsza i kłosy, gdy porównuje się obie plantacje są niekiedy ciemniejsze i w niewielkim stopniu zasiedlone przez grzyby czerniowe.
Najwyraźniej widoczne są czarne kłosy z grzybami czerniowymi, gdy nie wykonuje się zabiegów na plantacji, a w szczególności dotyczy to zabiegu na kłos. Jakość ziarna uzyskanego z plantacji z czernią kłosów jest organoleptycznie gorsza w porównaniu z ziarnem uzyskanym z kłosów zbóż chronionych przez fungicydy.
Ziarno opanowane przez grzyby czerniowe ma gorszy wygląd i barwę oraz zapach niespecyficzny dla wolnego od grzybów ziarna, przypominający zapach chleba. Najczęściej jest to zapach grzybów, od których ziarno powinno być wolne. To może powodować trudności w skupie, ponieważ taki materiał zanieczyszcza zdrowe ziarno już znajdujące się w silosie, czy magazynie zbożowym.
W programie ochrony pszenicy i jęczmienia zarejestrowanych jest wiele fungicydów, które mogą pomóc w walce i ograniczaniu obecności sprawców czerni kłosów. Są to fungicydy zawierające głównie azoksystrobinę, ale są też takie fungicydy, które zbudowane są z substancji czynnych należących do innych grup chemicznych, np. do triazoli.
Artykuł autorstwa prof. dr hab. Marka Korbasa i dr Joanny Horoszkiewicz z IOR – PIB w Poznaniu, który ukazał się w lipcowo-sierpniowym wydaniu Wiadomości Rolniczych Polska
