Buraki ćwikłowe, warzywa z rodziny komosowatych, są corocznie atakowane przez wiele gatunków szkodników. Występujące w mniejszym lub większym nasileniu, ale praktycznie corocznie mszyca burakowa czy śmietka ćwiklanka, na niewłaściwie chronionych plantacjach, mogą wyrządzać poważne szkody w uprawach tego warzywa.
Ze względu na poważne braki w insektycydach zarejestrowanych do ochrony tego warzywa, praktycznie jedyną skuteczną metodą jest stosowanie ochrony integrowanej, pozwalające na próbę zastąpienia pestycydów metodami niechemicznymi. Podstawową rolę w tej metodzie ochrony odgrywają zabiegi agrotechniczne, m.in. mechaniczna uprawa gleby, nawożenie, zwalczanie chwastów, przestrzeganie optymalnych terminów siewu i zbioru roślin. Szczególnie istotną rolę odgrywają uprawki glebowe jak głęboka orka jesienna. Większość szkodników buraków ćwikłowych zimuje w ziemi (m.in. śmietka ćwiklanka, rolnice, drutowce, pędraki). Orka przyczynia się do ich częściowego wyrzucenia na powierzchnię ziemi, gdzie giną wyjadane przez ptaki, od niskich temperatur oraz od mechanicznych uszkodzeń. Należy pamiętać o właściwie ułożonym płodozmianie i minimum 4-letniej przerwie w uprawie buraków na tym samym stanowisku lub w jego pobliżu, jeżeli wcześniej stwierdzono liczne występowanie szkodnika. Duże znaczenie w ograniczaniu strat ma stała kontrola zdrowotności plantacji i szybkie reagowanie na stwierdzone zagrożenie, tj. podjęcie decyzji o niezwłocznym wykonaniu zabiegu.
Wymagającym obligatoryjnie zwalczania, występującym najczęściej w uprawach buraków szkodnikiem jest mszyca burakowa (Aphis fabae). Mszyce zimują w postaci jaj na trzmielinie, kalinie oraz jaśminowcu. Krzewy te są jej żywicielem pierwotnym, na którym wczesną wiosną rozwija od 2 do 4 pokoleń. Następnie uskrzydlone mszyce przelatują na żywiciela wtórnego, którymi są buraki, bób, rabarbar, fasola, pomidor, szpinak, konopie, lucerna, a z chwastów komosa i oset, gdzie rozwija się od 5 do 8 następnych pokoleń. Na jesieni pokazują się ponownie osobniki uskrzydlone, które przelatują na krzewy składając tam zimujące jaja. Mszyce żerują na liściach i ogonkach liściowych, powodując deformację liści i zahamowanie wzrostu roślin. Szczególnie szkodliwe są w okresie wschodów, kiedy mogą doprowadzić do zamierania całych roślin. Dodatkowo przenoszą choroby wirusowe jak mozaika i żółtaczka buraków. Ochronę buraków przed mszycami prowadzi się poprzez zabiegi opryskiwania przeprowadzone w momencie zaobserwowania pierwszych nielicznych kolonii na liściach. Zabieg w miarę potrzeby można powtórzyć po 5 dniach. Do zwalczania mszyc obecnie zarejestrowany jest jedynie Pirimor 500 WG (0,35 kg/ha).
Równie ważnym szkodnikiem jest śmietka ćwiklanka (Pegomyia hyoscyami). Muchówki, długości do 7 mm, barwy szarej mają dwa jasnożółte skrzydła. Szkody powodują kremowej barwy larwy, które po wylęgnięciu się z jaj wgryzają się pomiędzy dolną i górną skórkę liści, minując je. Silnie uszkodzone liście zamierają. Śmietka występuje w trzech pokoleniach w ciągu roku, przy czym dla buraków szkodliwe jest tylko pierwsze i drugie pokolenie. Trzecie pojawia się w końcu sierpnia i we wrześniu, w okresie kiedy buraki kończą wegetację. Śmietka jest polifagiem występującym corocznie na obszarze całego kraju, w mniejszym lub większym nasileniu. Ochrona plantacji przed tym szkodnikiem jest trudna, ponieważ w chwili obecnej nie ma żadnych środków chemicznych zarejestrowanych do ochrony przed śmietką. Możliwie najwcześniejszy wysiew nasion w rejonach stałego zagrożenia znacznie ogranicza lub eliminuje szkody powodowane przez tego szkodnika, natomiast opóźnienie przerywki pozwala na lepsze zniszczenie jaj składanych na liściach. Również prowadzenie mechanicznego odchwaszczania niszczy część bobówek pierwszego i drugiego pokolenia śmietki. Do ograniczenia szkód powodowanych zwłaszcza przez pierwsze pokolenie można wykorzystać osłony kładzione bezpośrednio na rośliny. Są one relatywnie tanie i łatwe w stosowaniu, oraz ułatwiają uzyskanie wczesnego i wysokiego plonu. Osłony te przepuszczają dostateczną ilość światła, utrzymują ciepło i wilgotność na odpowiednim poziomie, chronią w okresach chłodu czy przed intensywnymi opadami deszczu, są również prostym sposobem ochrony kiełkujących nasion i rozsady przed szkodnikami. Do tego celu używa się agrowłókniny o różnej gęstości lub markizety – tkaniny przypominające gęsto tkaną, gładką firanę. Stosowane osłony tworzą barierę mechaniczną, uniemożliwiającą śmietce dostanie się do rośliny. Przed nałożeniem osłon konieczne jest dokładne zwalczenie chwastów, które rosnąc w tak sprzyjających warunkach będą silniej konkurować z roślinami uprawianymi. Dodatkowo, rosnące chwasty mogą podnosić i dziurawić osłony, umożliwiając swobodny dostęp szkodnikom, co w tak sprzyjających warunkach może doprowadzić do szybkiego ich namnożenia i poważnie zagrozić uprawie.
Mątwik burakowy (Heterodera schachtii) jest nicieniem żerującym na buraku ćwikłowym i warzywach kapustowatych oraz na różnych gatunkach chwastów, jak: komosa biała, gorczyca polna, tasznik pospolity, gwiazdnica pospolita, wyka ptasia, rdest powojowy, plamisty i ptasi. W okresie wiosennym z cyst zimujących w glebie wychodzą larwy, które wnikają do korzeni młodych roślin. Powstałe z zapłodnienia jaja pozostają w ciele samicy, która zamiera, twardnieje i brązowieje tworząc osłonę właśnie zwaną cystą. Cysty pozostają w glebie i przez wiele lat mogą tam oczekiwać na właściwą roślinę żywicielską. Larwy wylęgają się z jaj pod wpływem wydzielin korzeni roślin żywicielskich. Rośliny silnie zaatakowane przez mątwika burakowego tworząc dużą ilość korzeni bocznych, tzw. brodę korzeniową”. W wypadku porażenia młodych roślin, szczególnie w warunkach dużej suszy, większość roślin więdnie i zamiera. Zwalczanie mątwika burakowego polega na stosowaniu, co najmniej 3-letniej przerwy w uprawie buraków i roślin kapustowatych na tym samym polu. Jeśli pole jest zainfekowane nicieniami, należy do płodozmianu włączyć rośliny nie sprzyjające rozwojowi mątwika: m.in. cebulę, kukurydzę, cykorię, żyto. Można też zastosować uprawę tzw. roślin chwytnych. Rośliny te są porażane przez mątwika, ale z uwagi na krótki okres wegetacji są wynoszone wcześnie z pola razem z zasiedlającymi je nicieniami. Dzięki temu mątwik nie przechodzi rozwoju pełnego cyklu życiowego co powoduje, że nicienie giną przed uzyskaniem dojrzałości płciowej i złożeniem jaj. Roślinami chwytnymi mogą być rośliny warzywne takie jak: wczesne odmiany kapusty i kalafiora oraz szpinak i rzodkiewka uprawiane dla celów konsumpcyjnych. Należy pamiętać wówczas o bezwzględnej konieczności dokładnego sprzątania z pola wszystkich resztek pozbiorczych (zwłaszcza korzeni roślin). Ważnym zabiegiem wpływającym na obniżenie populacji szkodnika na danym polu jest również niszczenie wymienionych wcześniej chwastów, będących żywicielami mątwika.
Ciągle dość dużym zagrożeniem dla upraw buraków są szkodniki glebowe jak rolnice, uszkadzające głównie korzenie roślin. Ich zwalczanie jest dość utrudnione ze względu na niewielką ilość zarejestrowanych środków ochrony roślin. Dlatego tak istotną rolę w ograniczaniu ilości tych szkodników mają prawidłowo prowadzone zabiegi agrotechniczne, o których wspomniano na wstępie. Dodatkowo, w przypadku masowego wystąpienia rolnic, można przeprowadzić w godzinach nocnych interwencyjne zabiegi opryskiwania insektycydami: Bulldock 025 EC (0,3 l/ha) i Sumi-Alpha 050 EC (0,2 l/ha).
Szkodnikami o mniejszym znaczeniu gospodarczym, pojawiającymi się lokalnie, co kilka lat na uprawach buraków są: drobnica burakowa, pchełka burakowa, płaszczyniec burakowy i tarczyk mgławy.
Drobnica burakowa (Atomaria linearis) – jest to jasno- lub ciemnobrunatny chrząszcz długości do 1,8mm. Szczególnie groźny w okresie wschodów buraka. Chrząszcze wygryzają otworki w kiełkach, liścieniach i młodych listkach. Uszkodzone kiełki często giną nim osiągną powierzchnię gleby. Drobnica wydaje jedno pokolenie w ciągu roku. W rejonach częstego pojawiania się drobnicy winno stosować się gęstszy wysiew nasion.
Pchełka burakowa (Chaetocnema concina) jest czarnym, zielonkawo połyskującym chrząszczem dorastającym do 2,3 mm długości. W ciągu roku rozwija się tylko jedno pokolenie. Szkody wyrządzają owady dorosłe, które po opuszczeniu zimowiska żerują na siewkach i młodych roślinach. Wyjadają miękisz od górnej strony liścia. Skórka od dolnej strony pozostaje nienaruszona i powstają tzw. “okienka”. W miarę wzrostu liścia “okienko” pęka i powstają niewielkie dziury. Pchełka burakowa największe szkody powoduje w okresie wysokich temperatur i suszy.
W przypadku częstego występowania tych dwóch gatunków poleca się wysiewać nasiona zaprawianie nasion zaprawą Mesurol 500 FS w ilości 1,6 l na 100 kg nasion. Środek ten nie jest dostępny w wolnej sprzedaży – można kupić nasiona zaprawiane przez specjalistyczne firmy.
Płaszczyniec burakowy (Piesma quadrata) jest ciemnoszarym pluskwiakiem, długości do 3.5mm. Efektem wysysania soków jest zahamowanie wzrostu nerwów liści, wskutek czego następuje fałdowanie się blaszki liściowej i jej przebarwienie. Szkodnik ten uszkadza również siewki. Największe jednak szkody wyrządza wirus kędzierzawki płaszczyńcowej, który jest przenoszony przez tego pluskwiaka. Roślina jest wówczas całkowicie zahamowana we wzroście. Płaszczyniec występuje do dwóch pokoleń w ciągu roku.
Tarczyk mgławy (Cassida nebulosa). Osobnikiem dorosłym jest chrząszcz o silnie spłaszczonym, owalnym ciele długości około 7 mm. Tułów i pokrywy skrzydłowe nadają ciału kształt owalnej tarczki, spod której widoczne są tylko czułki i odnóża. W ciągu roku występuje w dwóch pokoleniach. Zarówno osobniki dorosłe jak i larwy tarczyka uszkadzają liście buraków. Początkowymi objawami żerowania są tzw. “okienka” od spodu blaszki liściowej. W miarę upływu czasu szkodnik wygryza małe lub większe dziury w liściach. Przy masowym wystąpieniu może powodować gołożery.
Główną metodą minimalizującą szkodliwość wyżej wymienionych, fitofagicznych gatunków chrząszczy i pluskwiaków jest profilaktyka. Uprawę należy prowadzić w taki sposób, aby umożliwić burakom szybki, silny i niczym nie zakłócony wzrost. Ważne jest ponadto dokładne usuwanie z pola resztek buraków pozostałych po zbiorze. Występowanie tych gatunków, tak jak w przypadku śmietki ćwiklanki, będzie również ograniczane przy zastosowaniu okrywania roślin włókninami.
“
