Znaczenie witamin w żywieniu ludzi i zwierząt jest bardzo istotne, gdyż spełniają one w organizmie ważne funkcje bioregulacyjne. Witamina D nazywana jest „słoneczną”, bo organizm ludzi i zwierząt posiada zdolność do jej wytwarzania pod wpływem promieni UV.
Witamina D zwana jest też witaminą przeciwkrzywiczą, gdyż jest ona jednym z głównych regulatorów przemiany materii wapnia i fosforu. Pobudza wchłanianie wapnia i fosforu, a także zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem. Jej obecność we krwi wpływa korzystnie na system nerwowy i na skurcze mięśni, w tym serca. Witamina D zapobiega i łagodzi stany zapalne skóry, reguluje wydzielanie insuliny, przez co wpływa na odpowiedni poziom cukru w organizmie.
W okresie letnim zapotrzebowanie na witaminę D zostaje w pełni pokryte u ludzi i zwierząt przebywających na słońcu, gdyż powstaje ona z ergosteroli w skórze pod wpływem promieni ultrafioletowych (UV). W warunkach utrzymywania zwierząt na wybiegu lub pastwisku rzadko obserwuje się objawy niedoboru witaminy D. Zwierzęta mają też zdolność magazynowania znacznej ilości tej witaminy w wątrobie, oraz tkance tłuszczowej i w okresach niedoboru mogą ją wykorzystywać. Witamina D wchłaniana jest w dwunastnicy podczas trawienia tłuszczów. Przekształcana jest do formy aktywnej w wątrobie i transportowana do kości i nerek. W formie aktywnej jest lepiej wchłaniana przez organizm, a proces ten przyspieszany jest przez działanie promieni słonecznych. Jednak w okresie jesienno- zimowym znacząco spada promieniowanie UV, a zwierzęta gospodarskie rzadko przebywają na zewnątrz budynków, co często prowadzi do niedoboru witaminy D w ich organizmie.
Witamina D w postaci prowitamin występuje w zielonych częściach roślin, a aktywna forma tej witaminy (D3) występuje tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego (suche pełne mleko, mączki rybne). Przemiana prowitamin w witaminę D zachodzi pod wpływem promieniowania UV. Z tego względu naturalna witamina D2 występuje w suszonym na słońcu sianie.
Zapewnienie odpowiedniej ilości witaminy D w dawkach pokarmowych dla zwierząt jest bardzo ważne, ponieważ jej niedobór prowadzi do wielu groźnych schorzeń, mających wpływ na zdrowotność i produkcyjność zwierząt. Niedobór witaminy D, oprócz zaburzeń metabolizmu wapnia i fosforu prowadzi również do zaburzeń rozrodu, deformacji kości i stawów, zaburzenia wzrostu i wiele innych komplikacji.
Zapotrzebowanie na witaminę D uzależnione jest od wielu czynników, takich jak: gatunek i wiek zwierzęcia, stan fizjologiczny, warunki utrzymania (dostęp do światła) i inne.
Szczególnie wrażliwe na brak witaminy D w pożywieniu są młode świnie i drób, ale często też objawy krzywicy występują u cieląt i dorastającego bydła, jeśli w ich dawkach pokarmowych występuje deficyt tej witaminy. Zalecenia praktyczne dotyczące zawartości witaminy D w mieszankach paszowych dla różnych grup świń są następujące: lochy i knury – 800-2000 j.m./kg paszy, prosięta do 15 kg m. c. – 800-2000 j.m./kg, tuczniki – 400-2000 j.m./kg paszy. Zapotrzebowanie drobiu rzeźnego na witaminę D3 wynosi 5000 j.m./kg, a krów zasuszonych – 1200 j.m./kg suchej masy paszy.
Obecnie przemysł paszowy wytwarza w procesie syntezy chemicznej witaminę D, która w postaci preparatów stosowana jest w mieszankach witaminowo-mineralnych dla różnych gatunków i grup fizjologicznych zwierząt. Szczególnie w okresie zimowym, ale i pozostałych porach roku, należy zwierzętom zapewnić optymalną ilość witaminy D w dawkach pokarmowych. Zagwarantowanie w mieszankach paszowych odpowiedniej ilości witamin wpływa korzystnie nie tylko na wyniki produkcyjne, ale również wpływa korzystnie na odporność, wyniki rozrodu, a nawet i jakość surowców pochodzenia zwierzęcego.
Prof. dr hab. Bogdan Szostak
Instytut Żywienia Zwierząt i Bromatologii UP w Lublinie
