Ekonomika produkcji jaj

Opłacalność produkcji jaj zależy głównie od wielkości fermy, systemu chowu, jakości jaj i strategii ich sprzedaży, w tym również eksportu. Próg opłacalności osiąga się gdy koszty stałe, zmienne i robocizny są mniejsze od przychodu.

Stałe koszty produkcji jaj obejmują nakłady poniesione na budowę kurnika i zakup ptaków. Na skutek eksploatacji, wartość urządzeń i sprzętu drobiarskiego obniża się szybciej niż wartość kurnika. Raty amortyzacji urządzeń technicznych wynoszą 10-12%, a raty odpisów (RO) dla budynku 4-5%.

Obliczając opłacalności produkcji jaj, uwzględnia się następujące stałe koszty: 5% – odpisy od wartości kurnika (RO), odpisy amortyzacyjne przy 20-letnim okresie użytkowania – 5% RO, a przy 10-letnim – 10% RO, podatki – 3% od ogólnej wartości inwestycji, utrzymanie, naprawy, ubezpieczenie budynku – 1%.

Koszty budowy

Oszacowane niżej koszty budowy kurnika, w zależności od jego obsady i systemu chowu utrzymania niosek są przyblizone ze względu na wahające się ceny ziemi, materiałów budowlanych, robocizny, kursy walut itp. Ponadto koszt budowy jednego stanowiska/kurę w kurniku, zmienia się w zależności od sposobu budowy (konstrukcja z wykorzystaniem elementów drewnianych, stalowych lub betonowych), ceny działki budowlanej i kosztów związanych z wykończeniem kurnika, wielkości obiektu i różnic w systemie chowu kur.

O ile czyste koszty budowy alternatywnego kurnika dla 3000 – 20 000 kur nieśnych (bez kosztów działki) mogą wynieść od 1300-1000 zł/m2 powierzchni użytkowej, to dobudowanie wzdłuż jego długiej ściany werandy, szerokiej na 6 m, obniży koszty o 12-14%/1 nioskę, potwierdzając istotny wpływ wielkości obsady na wielkość kosztu budowy 1 stanowiska/nioskę. Zgodnie z obowiązującymi normami UE, w chowie podłogowym, na 1 m2 można utrzymywać maksymalnie 9 kur i wówczas koszt 1 stanowiska/kurę wynosi 120-130 zł. Korzystniej wykorzystana jest powierzchnia użytkowa w kurniku z wielokondygnacyjnymi podłogami, gdzie na 1 m2 powierzchni utrzymuje się 15-22 niosek, a koszt 1 miejsca/kurę wynosi 60-70 zł. Przy bardziej intensywnym chowie klatkowym (22 nioski/m2), koszt 1 miejsca/kurę w 3-piętrowej baterii, wynosi ok. 45-50 zł, a w 5-6-piętrowej baterii klatek od 23-40 zł/kurę.

Koszty wyposażenia kurnika

Wyposażenie kurnika zapewniające kurom dobry stan zdrowia i wysoki dobrostan, obejmują urządzenia grzewczo-wentylacyjne, karmidła i poidła oraz usuwające z kurnika jaja, pomiot, nadmierną temperaturę, wilgotność, CO2 i domieszki szkodliwych gazów.W kurniku należy dbać o stan techniczny urządzeń i wyposażenia do karmienia i pojenia ptaków, do stosowania doustnych szczepień, usuwania pomiotu, regulowania temperatury, wymiany powietrza, o grzebalisko i grzędy.

Koszty urządzeń i sprzętu drobiarskiego zależą od stopnia ich zautomatyzowania i liczebności obsady oraz od ustawienia ich wzdłuż dłuższej osi kurnika. Im oś jest krótsza, tym koszt rządzeń stosowanych w chowie kur jest wyższy.

Przykładem może być kurnik o czterokondygnacyjnych podłogach z 4 elektrycznymi silnikami napędzającymi taśmociąg do usuwania odchodów i 2-3 silnikami do zadawania paszy na każdy blok oraz dodatkowo 2-3 silniki do automatycznego zbioru jaj z gniazd i transportowania ich do odległej o 80-100 m sortowni i pakowni. Natomiast w małym kurniku z podłogowym chowem kur, usuwanie pomiotu, podawanie paszy i zbiór jaj można wykonywać ręcznie.

Pracochłonność obsługi w chowie kur nieśnych

Koszty robocizny w chowie kur nieśnych obejmują codzienną opiekę nad nioskami, kontrolę stada, czyszczenie poideł i karmideł, zbiór jaj, zamykanie i otwieranie otworów wylotowych, okresowe nasilenia prac np. przy szczepieniach ptaków, zasiedlaniu i opróżnianiu kurnika, usuwanie starej ściółki, czyszczenia i odkażania oraz prace związane z handlem jajami, jak ich sortowanie, pakowanie i sprzedaż. By ułatwić obsługę drobiu, należy zmechanizować jak najwięcej czynności, szczególnie związanych z zadawaniem paszy, usuwaniem obornika i zbiorem jaj. W drobnostadkowym chowie ścielenie, kontrolę i pielęgnację gniazd oraz zbiór jaj, wykonuje się ręcznie.

W chowie wybiegowym, należy okresowo zmieniać kurom kwatery, a wyłączone z użytkowania – zabronować i zasiać trawą. Analizy wykorzystania pracy w alternatywnych systemach chowu kur nieśnych wyraźnie wskazuje, że najwięcej czasu (65-70%) zajmuje ręczny zbiór jaj z gniazd lub z taśmy transportera i umieszczenie ich w wytłaczankach. Kontrola stada oraz stanu technicznego urządzeń i sprzętu pochłania 20% dziennej pracy. Całkowite zapotrzebowanie na robociznę waha się w chowie wybiegowym od 22,14 do 32,37 roboczogodzin/100 kur/rok. Koszty robocizny bez działalności handlowej, wahają się 4-6 gr/jajo. Korzystniej kształtują się w przypadku dużego stada niosek w chowie podłogowym bez dostępu do wybiegu, gdyż przy zwiększonej automatyzacji obsługi, wynoszą 15,58 roboczogodzin/100 kur/rok, czyli 0,3 gr/jajo. Liczba niosek/1 pracownika zależy od systemu chowu.

W gospodarstwie rodzinnym, najwięcej czasu zajmuje praca w kurniku, a następnie handel jajami. W dużych fermach większość takich czynności, jak taśmowy transport jaj, sortowanie z automatycznym odrzucaniem jaj zabrudzonych lub o uszkodzonych skorupach, nadrukowywanie numeru fermy i innych informacji, a w końcu dostarczanie jaj do dużych sieci handlowych, można w pełni zmechanizować. Sprzedaż jaj pochłania 4-5-krotnie więcej czasu niż czynności związane z ich produkcją. Szacowana w tym przypadku pracochłonność wynosi 30-40 min/kurę/rok, a bezpośrednia sprzedaż 360-450 jaj pochłania 1 h pracy. Drobny producent musi zatem szukać innych sposobów uzyskania dochodu z jaj, dostarczanych bezpośrednio konsumentowi.

Producenci jaj, przechodząc z chowu klatkowego na alternatywne systemy, muszą zdać sobie sprawę, że pracochłonność prac w kurniku wrośnie o 10 godzin/pracownika, a zatem przy liczebności stada 5000 kur, dodatkowe zapotrzebowanie na robociznę wzrośnie o 500 godzin. By zapewnić odpowiedni dochód, należy odpowiednio dostosować się do potrzeb rynku, zakupując być może część jaj z innych ferm, by pokryć popyt.

Kształtowanie się kosztów w zależności od systemu chowu

W produkcji jaj, około 75% kosztów ogólnych stanowi pasza, energia, woda, ścioły, środki odkażające oraz koszty specjalne, takie jak ubezpieczenie i odpisy amortyzacyjne. Średnie nakłady na środki produkcji zwiększają się wraz z rosnącą ilością zakupów oraz liczebnością stada. Z drugiej strony mała ferma, może dzięki dobrej opiece nad stadem, osiągnąć dużą ilość sprzedawanych jaj/1 kurę wstawioną. Wydajność kur jest uzależniona od systemu chowu, a zużycie paszy zwiększa się w chowie podłogowym i wybiegowym, na skutek większych możliwości poruszania się kur i rozsypywania paszy. W porównaniu z chowem klatkowym, w chowie podłogowym z dostępem do wybiegu, kury jedzą o 2-5%, w podłogowym o 10%, a na wybiegu o 15% więcej paszy. Przy złym stanie opierzenia kur i niskich temperaturach, różnice mogą się zwiększyć.

Kolejnym problemem jest mniejsza liczba pozyskanych w chowie wybiegowym jaj/wstawioną kurę, na skutek większych ubytków, powodowanych przez drapieżniki, pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne, kanibalizm i narów wydziobywania piór.

Dla producenta jest ważna długość okresu nieśności (Tabela 4). W alternatywnym chowie należy uwzględnić dłuższy czas użytkowania (wiek kurek przy zasiedleniu kurnika – 18 tyg.) oraz długość sanitarnej przerwy między cyklami, niezbędnej do czyszczenia i odkażania kurnika. Wszystkie jaj zabrudzone, o pękniętych skorupach i nieodpowiadające normom spożywczego jaja, mogą być wykorzystane jedynie w przemyśle przetwórczym. Należy też uwzględnić, że młode kurki na początku nieśności znoszą małe jaja klasy S (5%), które uzyskują niską cenę (Tabela 5). Ilość jaj spożywczych zniesionych przez kurę/rok waha się od 244 w chowie wolnowybiegowym, do 280-300 w klatkowym. Dlatego też koszt produkcji 1 jaja od kury utrzymywanej w konwencjonalnej klatce wynosi 16 gr, w klatce wzbogaconej już 18 gr, a w kurniku o wielokondygnacyjnych podłogach i w chowie podłogowym z dostępem do wybiegu – odpowiednio 21,28 gr i 22,73 gr. Kształtowanie się cen sprzedaży jaj przez krajowe zakłady pakujące w latach 2005-2008 przestawia Tabela 5.

*WK – wstawiona kura, KWP – kurnik o wielokondygnacyjnych podłogach

Eksport a opłacalność produkcji jaj

Według Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (2008) czynnikiem pobudzającym wzrost produkcji jaj jest eksport, który w 2007 r. wyniósł 45 tys. ton i zwiększył się o 61% w porównaniu z 2006 r., stanowiąc 23% całej krajowej produkcji. Eksport przyczynia się do zachowania opłacalnego dla producentów jaj poziomu cen, a ograniczenie wywozu, może spowodować nie tylko zmniejszenie ich produkcji, lecz także znaczący spadek cen na krajowym rynku.

Po bardzo dobrym dla producentów jaj 2007 r., w następnym pogorszyła się koniunktura, na którą w pierwszym półroczu, miał znaczny (o 31%) wpływ wzrost cen mieszanek pełnoporcjowych dla niosek, cen energii i paliw. Cena uzyskiwana za spożywcze jaja sprzedawane do krajów UE, wynosiła średnio 0,95 euro/kg. Mimo oczekiwanego wolniejszego tempa wzrostu eksportu, jego udział w produkcji spożywczych jaj w 2008 r., wg prognoz IERiGŻ, zwiększy się do 32%, a wskaźnik samowystarczalności osiągnie 140%. Należy się spodziewać poprawy opłacalności eksportu na skutek osłabienia wartości złotego do euro.

Łączne koszty produkcji jaj

Łączne koszty produkcji 1 jaja dzielą się na: (1) stałe, (2) robocizny i (3) zmienne, których wielkość przy chowie 5000 kur, może się wahać od 20 gr w chowie klatkowym do 37 gr w chowie wybiegowym. Są to oczywiście średnie wartości, które każdy producent winien skorygować na podstawie analizy własnych kosztów produkcji. Dane te informują również o minimalnej, opłacalnej cenie za jajo i zysku, jaki można otrzymać z ich produkcji. Przy dobrej koniunkturze, ferma o liczebności 5000-10 000 niosek, powinna zapewnić godny dochód 1 rodzinie. Producenci jaj winni jednak pamiętać, że od 1 stycznia 2012 r., nie będzie można na rynku UE sprzedawać spożywczych jaj zniesionych w konwencjonalnych klatkach, a tylko w systemach alternatywnych, tj. w klatkach wzbogaconych, w chowie podłogowym lub w kurniku z wielokondygnacyjnymi podłogami bez lub z dostępem do wybiegu, względnie tylko na wybiegu. Koszty produkcji jaj wzrosną co najmniej o 30%, jak również o 20-30% zmniejszy się w Polsce stado kur nieśnych, czyli że zamiast obecnie produkowanych 9 mld jaj, będziemy produkować ok. 6 mld. W konsekwencji na polski rynek wleją się z zagranicy tańsze, gorszej jakości jaja spożywcze. Wszyscy zainteresowani sytuacją w krajowym sektorze produkcji jaj, zdają sobie dobrze z tego sprawę – z wyjątkiem warszawskich rolników z ul. Wspólnej 30.